A

A

A

Бүлэг: 1979

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2002 оны 6 дугаар сарын 07-ны өдөр

Улаанбаатар хот

ГАЗРЫН ТУХАЙ

/Шинэчилсэн найруулга/

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Нийтлэг үндэслэл

1 дүгээр зүйл.Хуулийн зорилт

Хэвлэх

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулах болон түүнтэй холбогдсон бусад харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зүйл.Газрын тухай хууль тогтоомж

Хэвлэх

2.1.Газрын тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Иргэний хууль, энэ хууль, тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжоос бүрдэнэ.

2.2.Газрын хэвлий, ой, ус, хийн мандлын агаар, ургамал, амьтан, байгалийн бусад баялгийг ашиглах, хамгаалахтай холбогдсон харилцааг зохих хууль тогтоомжоор зохицуулна.

3 дугаар зүйл.Хуулийн нэр томъёо

Хэвлэх

3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

3.1.1."газар" гэж газрын гадаргуу, түүний хөрс, ой, ус, ургамал бүхий орон зайн давхаргыг;

3.1.2."газар өмчлөх" гэж тухайн газрыг захиран зарцуулах эрхтэйгээр хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд өөрийн мэдэлд байлгахыг;

3.1.3."газар эзэмших" гэж газрыг гэрээнд заасан зориулалт, нөхцөл, болзлын дагуу хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд өөрийн мэдэлд байлгахыг;

3.1.4."газар ашиглах" гэж хуулиар зөвшөөрсөн хүрээнд газар өмчлөгч, эзэмшигчтэй байгуулсан гэрээнд заасны дагуу газрын аль нэг ашигтай чанарыг нь гаргаж хэрэглэхийг;

3.1.5."газрыг чөлөөлөх" гэж тухайн газрыг эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болох, түүнчлэн газрыг зөвшөөрөлгүй ашигласан бол уг газар дээрх барилга байгууламж, бусад эд хөрөнгийг шилжүүлэх, газрыг засаж тохижуулах зэргээр хууль болон гэрээнд зааснаар газрыг өмчлөгчид нь эргүүлэн өгөхөд саадгүй болгохыг;

3.1.6."бэлчээр" гэж мал, амьтан бэлчээх зориулалттай байгалийн болон таримал ургамлын нөмрөг бүхий хөдөө аж ахуйн газарт хамааруулсан газрыг;

3.1.7."газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ" гэж энэ хуулийн дагуу Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших эрхийг баталгаажуулсан баримт бичгийг;

3.1.8."газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ" гэж энэ хуулийн дагуу гадаад улс, олон улсын байгууллага, гадаад улсын хуулийн этгээд, гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж, гадаадын иргэн, харъяалалгүй хүний газар ашиглах эрхийг баталгаажуулсан баримт бичгийг.

3.1.9."нийтийн эдэлбэрийн газар" гэж зохих журмын дагуу нийтээр ашиглахаар тогтоогдсон төрийн өмчийн газрыг.

/Энэ заалтыг 2015 оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

3.1.10."нэгж талбарын хувийн хэрэг" гэж газар өмчлөх эрх болон түүнтэй холбоотой эд хөрөнгийн бусад эрхтэй холбоотой цаасан болон цахим баримт бичгийн бүрдлийг.

/Энэ заалтыг 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

4 дүгээр зүйл.Төрөөс газрын талаар баримтлах зарчим

Хэвлэх

4.1.Төрөөс газрын талаар дараахь зарчмыг баримтална:

4.1.1.Монгол Улсын газар нутаг салшгүй бүрэн бүтэн, газрын сан нэгдмэл байх;

4.1.2.газар төрийн хяналт, хамгаалалтад байх;

4.1.3.газар өмчлөх, эзэмших, ашиглахад шударга ёс, тэгш байдлыг хангах;

4.1.4.газрыг хуульд заасан нөхцөл, журмын дагуу үндсэн зориулалтаар нь үр ашигтай, зохистой эзэмших, ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх;

4.1.5.хүн амын эрүүл мэнд, байгаль хамгаалал, үндэсний аюулгүй байдалд харшлах, байгаль орчны тэнцвэрт байдлыг алдагдуулах аливаа үйл ажиллагаа явуулахгүй байх.

4.1.6.газар зохион байгуулалтын төлөвлөлтөд иргэдийн оролцоог хангах.

/Энэ заалтыг 2015 оны 6 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

4.1.7.газар дээрх үл хөдлөх хөрөнгө нь тухайн газрын бүрдэл хэсэг байх.

/Энэ заалтыг 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

5 дугаар зүйл.Газар өмчлөгч

Хэвлэх

5.1.Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар төрийн өмч мөн.

5.2.Бэлчээр, нийтийн эдэлбэрийн ба улсын тусгай хэрэгцээнийхээс бусад газрыг зөвхөн Монгол Улсын иргэнд өмчлүүлж болно.

5.3.Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэхтэй холбогдсон харилцааг хуулиар зохицуулна.

5.4.Газар өмчлөгч нь газар өмчлөх эрхээ Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуульд заасны дагуу эрхийн улсын бүртгэлд бүртгүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

6 дугаар зүйл.Газар эзэмшигч, ашиглагч

Хэвлэх

6.1.Газрыг Монгол Улсын 18 насанд хүрсэн иргэн /цаашид "иргэн" гэх/, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ хуульд заасны дагуу эзэмшиж ашиглана.

6.2.Хуульд өөрөөр заагаагүй бол дараахь газрыг төрийн зохих шатны байгууллагын хяналт, зохицуулалттайгаар нийтээр ашиглана:

6.2.1.бэлчээр, бэлчээр дэх уст цэг, хужир мараа бүхий газар;

6.2.2.хот, тосгон, бусад суурины нийтийн эдэлбэрийн газар;

6.2.3.зам, шугам сүлжээний газар;

6.2.4.ойн сан бүхий газар;

6.2.5.усны сан бүхий газар.

6.3.Гадаад улс, олон улсын байгууллага, гадаад улсын хуулийн этгээд, гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгж, гадаадын иргэн, харъяалалгүй хүн тодорхой зориулалт, хугацаа, болзол, гэрээний үндсэн дээр хууль тогтоомжийн дагуу газар ашиглагч байж болно.

6.4.Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн суугчид, өмчлөгчдөд зориулагдсан ногоон зүлэг, мод, бут, сөөг, хүүхдийн тоглоомын талбай, сүүдрэвч, явган хүний болон автомашины зам, машины зогсоол зэрэг барилгын нормын дагуу баригдсан байгууламжийг арчлан хамгаалах зориулалтаар Сууц өмчлөгчдийн холбооны эрх зүйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын өмчлөлийн эд хөрөнгийн тухай хуулийн 4.1.6-д заасан орчны газрыг сууц өмчлөгчдийн холбоонд ашиглуулж болно.

/Энэ хэсгийг 2005 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

7 дугаар зүйл.Газрын төлбөр

Хэвлэх

7.1. Газар эзэмшиж, ашиглаж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага Газрын төлбөрийн тухай хуулийн дагуу газрын төлбөр төлнө.

/Энэ хэсэгт 2019 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

7.2.Газрын төлбөрийн хэмжээ, түүнийг хөнгөлөх, чөлөөлөх, зарцуулах журмыг хуулиар тогтооно.

8 дугаар зүйл.Хилийн цэс, газар усны нэр, газар усны нэрийн болон газрын сангийн зураг

Хэвлэх

8.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг бүр хилийн цэс, газар усны нэрийн болон газрын сангийн зурагтай байна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

8.2.Хилийн цэс, газар усны нэрийг Улсын Их Хурал, газрын сангийн зургийг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага /цаашид "Засгийн газрын эрх бүхий байгууллага" гэнэ/ тус тус батална.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

8.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн хилийн цэсийн, газар усны нэрийн болон газрын сангийн зургийг тухайн шатны Засаг дарга, улсын хэмжээний иж бүрэн хувийг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага тус тус хадгална.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

8.4.Хилийн цэсийн, газар усны нэрийн болон газрын сангийн зургийг хадгалах, ашиглах, тэдгээрт орсон өөрчлөлтийг тусгах журмыг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага тогтооно.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

8.5.Газар усны албан ёсны нэрийг зөвхөн Улсын Их Хурал өөрчилнө.

8.6.Албан ёсны баримт бичиг болон арга хэмжээнд газар усны давхар нэр хэрэглэх, газар усны албан ёсны нэрийг монгол хэлнээс бусад хэлээр орчуулах, бусад хэлний дуудлагаар галиглан бичихийг хориглоно.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Монгол Улсын газрын нэгдмэл сан, түүний үндсэн ангилал

9 дүгээр зүйл.Газрын нэгдмэл сан

Хэвлэх

9.1.Монгол Улсын хилийн доторх бүх газар нь өмчийн төрөл, хэлбэрээс үл хамааран газрын нэгдмэл сан мөн.

9.2.Газрын нэгдмэл санг газар ашиглалтын үндсэн зориулалт, хэрэгцээг харгалзан ангилна.

10 дугаар зүйл.Газрын нэгдмэл сангийн үндсэн ангилал

Хэвлэх

10.1.Монгол Улсын газрын нэгдмэл санг дараахь байдлаар ангилна:

10.1.1.хөдөө аж ахуйн газар;

10.1.2.хот, тосгон, бусад суурины газар;

10.1.3.зам, шугам сүлжээний газар;

10.1.4.ойн сан бүхий газар;

10.1.5.усны сан бүхий газар;

10.1.6.тусгай хэрэгцээний газар.

11 дүгээр зүйл.Хөдөө аж ахуйн газар

Хэвлэх

11.1.Хөдөө аж ахуйн газарт бэлчээр, хадлан, тариалан, атаршсан газар, хөдөө аж ахуйн барилга байгууламжийн дэвсгэр, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлийн хэрэгцээнд зориулсан бусад газар хамаарна.

12 дугаар зүйл.Хот, тосгон, бусад суурин, нийслэл хотын эдэлбэр газар

/Энэ зүйлийг 2021 оны 7 дугаар сарын 7-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

Хэвлэх

12.1.Хот, тосгон, бусад суурины газар болон нийслэл хотын эдэлбэр газарт хот, тосгон, бусад суурины барилга байгууламж, үйлдвэр, уурхайн дэвсгэр газар, инженерийн дэд бүтэц, гамшиг, ослоос урьдчилан сэргийлэх энгийн болон инженерийн хийц, бүтээц бүхий байгууламжийн газар, нийтийн эдэлбэрийн газар болон цаашид тэлж хөгжих нөөц газар хамаарах бөгөөд эдэлбэр газрын хэмжээ, заагийг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар баталж, тогтооно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

12.2.Нийтийн эдэлбэрийн газарт хот, тосгон, бусад суурины гудамж, талбай, зам, нийтийн амралт, зугаалга, биеийн тамирын зориулалттай газар, цэцэрлэгт хүрээлэн, оршуулгын газар, хог хаягдлын цэг, цэвэршүүлэх талбай, авто зогсоол, ногоон байгууламж, нийтээр ашиглах  барилга байгууламжийн газар, дахин хөгжүүлэх төслийн хүрээнд бий болсон нөөц талбай зэрэг газар хамаарна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

12.3.Хот, тосгон, бусад суурины газар болон нийслэл хотын эдэлбэр газар нь бүсчлэлтэй байна.

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

12.4.Бүсчлэлд тавигдах шаардлагыг хот, тосгон, бусад суурины эдэлбэр газарт дүрмээр зохицуулах бөгөөд бүсчлэлийн дүрмийг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал батална.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

12.5.Бүсчлэл тогтоох шалгуур үзүүлэлтийг Засгийн газар тогтооно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

12.6.Нийтийн эдэлбэрийн газрын зориулалт, хэмжээ, зааг, ашиглалтын журмыг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал баталж, тогтооно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

13 дугаар зүйл.Зам, шугам сүлжээний газар

Хэвлэх

13.1.Зам, шугам сүлжээний газарт цахилгаан, дулаан, хий, ус хангамж, ариутгах татуурга, зам, замын зурвас газар, тээвэр, холбоо, мэдээллийн зориулалтаар хот, тосгон, бусад суурины гадна олгогдсон газар хамаарна.

/Энэ хэсэгт 2015 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдрийн хууль, 2017 оны 5 дугаар сарын 11-ний өдрийн хуулиар тус тус нэмэлт оруулсан/

14 дүгээр зүйл.Ойн сан бүхий газар

Хэвлэх

14.1.Ойн сан бүхий газарт ой мод, загтай газар, модыг нь огтолсон талбай, ойн цоорхой, зурвас, ойг өсгөн үржүүлэхэд зориулсан, ой тэлэн ургах боломжийг хангахуйц газар хамаарна.

15 дугаар зүйл.Усны сан бүхий газар

Хэвлэх

15.1.Усны сан бүхий газарт нуур, цөөрөм, тойром, гол мөрөн, горхи, булаг, шанд, усан сан, рашаан, намаг, мөстөл, мөсөн голын эзэлж байгаа талбай, тэдгээрийн хамгаалалтын бүсийн газар хамаарна.

/Энэ хэсгийг 2019 оны 05 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

16 дугаар зүйл.Тусгай хэрэгцээний газар

Хэвлэх

16.1.Монгол Улс тусгай хэрэгцээний газартай байна. Улсын тусгай хэрэгцээний газарт дараахь газар хамаарна:

16.1.1.улсын тусгай хамгаалалттай газар;

16.1.2.улсын хилийн зурвас газар;

16.1.3.улсын батлан хамгаалах болон аюулгүй байдлыг хангах зориулалтаар олгосон газар;

16.1.4.гадаад улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, олон улсын байгууллагын төлөөлөгчийн газарт олгосон газар;

16.1.5.шинжлэх ухаан, технологийн сорилт, туршилт болон байгаль орчин, цаг агаарын төлөв байдлын байнгын ажиглалтын талбай;

16.1.6.аймаг дундын отрын бэлчээр;

16.1.7.улсын тэжээлийн сангийн хадлангийн талбай;

16.1.8.бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний дагуу хайгуулын зориулалтаар ашиглах газрын тосны гэрээт талбай;

16.1.9.чөлөөт бүсийн газар;

16.1.10.цөмийн төхөөрөмж барих, ашиглах зориулалтаар олгосон газар;

/Энэ заалтыг 2009 оны 7 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

16.1.11.бичил уурхайн зориулалтаар олгосон газар;

/Энэ заалтыг 2010 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

16.1.12.хилийн боомтын бүс;

/Энэ заалтыг 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

16.1.13.үндэсний хэмжээний томоохон бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийн төсөл, хөтөлбөр болон төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн төсөл хэрэгжүүлэх газар;

/Энэ заалтад 2022 оны 12 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан бөгөөд 2023 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтыг 2015 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

16.1.14.аюултай хог хаягдлын төвлөрсөн байгууламж барих газар;

/Энэ заалтыг 2015 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

16.1.15.хамгаалалтын бүс тогтоосон түүх, соёлын дурсгалт газар.

/Энэ заалтыг 2021 оны 7 дугаар сарын 2-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

16.1.16.үйлдвэрлэл, технологийн паркийн газар.

/Энэ заалтыг 2022 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

16.1.17.нийтийн эдэлбэр газар;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

16.1.18.нийслэл хотын эдийн засгийн тусгай бүс.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

16.2.Аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг энэ хуулийн 16.1.1, 16.1.6, 16.1.17, 16.1.7, 16.1.11, 16.1.16-д заасан зориулалтаар өөрийн эрх хэмжээнд нийцүүлэн газрыг орон нутгийн тусгай хэрэгцээнд авч болно.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2022 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2010 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

16.3.Газрын нэгдмэл сангийн аль ч ангиллын газраас тусгай хэрэгцээнд авч болно.

16.4.Энэ хуулийн 16.1.18-д заасан зориулалтаар улсын тусгай хэрэгцээнд авсан газар нь бусад аймаг болон хэд хэдэн аймаг, сумын нутаг дэвсгэрт байж болно.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

16.5.Энэ хуулийн 16.1.18-д заасан зориулалтаар улсын тусгай хэрэгцээнд авсан газарт хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, хөрөнгө оруулалтын талаар тохиролцож Нийслэлийн Засаг дарга тухайн нутаг дэвсгэрийн Засаг даргатай хамтран ажиллах гэрээ байгуулна.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

Газрын харилцааны талаархи төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын бүрэн эрх

17 дугаар зүйл.Улсын Их Хурлын бүрэн эрх

Хэвлэх

17.1.Улсын Их Хурал газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

17.1.1.газрын талаар төрөөс явуулах нэгдсэн бодлогыг тодорхойлох;

17.1.2.гадаад улс, олон улсын байгууллага, гадаадын хуулийн этгээдэд газрыг тодорхой хугацаагаар түрээс, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн гэрээгээр ашиглуулах талаар шийдвэр гаргах;

/Энэ заалтад 2022 оны 12 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2023 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

17.1.3.энэ хуулийн 16.1.1-16.1.4, 16.1.9, 16.1.12-т заасан зориулалтаар газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах, гаргах, түүний хэмжээ, заагийг тогтоох;

/Энэ заалтад 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

17.1.4.бүс нутгийг хамарсан олон улсын төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх газрын хэмжээ, байршлыг тогтоох.

18 дугаар зүйл.Засгийн газрын бүрэн эрх

Хэвлэх

18.1.Засгийн газар газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

18.1.1.газрын талаар төрөөс явуулах нэгдсэн бодлогын хэрэгжилтийг зохион байгуулж хангах;

18.1.2.энэ хуулийн 16.1.5, 16.1.6, 16.1.7, 16.1.8, 16.1.13, 16.1.14, 16.1.16, 16.1.17, 16.1.18-т заасан зориулалтаар газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах, гаргах, түүний хэмжээ, зааг, ашиглах журмыг тогтоох, эрх бүхий байгууллагын мэдэлд шилжүүлэх;

/Энэ заалтад 2022 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ заалтад 2022 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ заалтад 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

/Энэ заалтад 2015 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

18.1.3.улсын тусгай хэрэгцээнд авахтай холбогдуулан газрыг солих буюу эргүүлэн авах тохиолдолд нөхөх олговор олгох;

18.1.4.газрын бирж байгуулах, ажиллах журмыг тогтоох;

18.1.5.газар зохион байгуулалт, газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа хийх болон газрын нэгдмэл сангийн тайлан эрхлэх, журмыг тогтоох;

18.1.6.энэ хуулийн 17.1.2-т заасан газрын зааг, ашиглах журмыг тогтоох;

18.1.7.улсын газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөг батлах.

18.1.8.газрын нэгдмэл сангийн удирдлагын нэгдсэн цахим системийн үйл ажиллагааны журмыг батлах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

18.1.9.газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээ олгох журмыг батлах.

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

19 дүгээр зүйл.Төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх

Хэвлэх

19.1.Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс дагаж мөрдөнө./

19.1.1.газрын талаар төрөөс явуулах нэгдсэн бодлого, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

19.1.2.газрын нэгдмэл сангийн тайланг Засгийн газарт танилцуулах;

19.1.3.газар зохион байгуулалт, газрын кадастрын үйл ажиллагаа эрхлэх аж ахуйн нэгж, байгууллагад мэргэжлийн байгууллагын эрх олгох, цуцлах, тэдгээрийн ажиллах журам, зааврыг батлан мөрдүүлэх;

19.1.4.газар зохион байгуулалт, газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээхэд зориулсан хөрөнгийн зарцуулалтад хяналт тавих;

19.1.5.газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээний дуудлага худалдааны анхны үнийг тодорхойлох аргачлалыг батлах;

19.1.6.энэ хуулийн 16.1.2-16.1.9, 16.1.12, 16.1.16-т заасан газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах, гаргах, түүний хэмжээ заагийг тогтоох саналаа Засгийн газарт оруулах;

/Энэ заалтад 2022 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ заалтад 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

19.1.7.улсын хэмжээнд газрын төлөв байдал, чанарын хянан баталгааны үйл ажиллагаанд хяналт тавих;

19.1.8.аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөнд дүгнэлт өгөх, хэрэгжилтэд хяналт тавих;

19.1.9.улсын хэмжээнд газрын кадастрын бодлого боловсруулах, үйл ажиллагааг удирдах;

19.1.10.газрын нэгдмэл сангийн үндсэн ангилалд хамаарах газрыг тогтоох болон нэг ангиллаас нөгөөд шилжүүлэх асуудлыг Засгийн газарт оруулан шийдвэрлүүлэх;

19.1.11.газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын дүрмийг батлах.

19.2.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

19.2.1.энэ хуулийн 16.1.1-д заасан газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах, гаргах, түүний хэмжээ, заагийг тогтоох саналаа Засгийн газарт оруулах;

19.2.2.газрын элэгдэл, эвдрэлийн зэрэглэл, цөлжилтийн төрөл, ангиллыг тогтоох, тэдгээртэй тэмцэх, нөхөн сэргээх аргачлал, заавар, журмыг боловсруулж мөрдүүлэх.

/Энэ зүйлийг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

20 дугаар зүйл.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргын нийтлэг бүрэн эрх

/Энэ зүйлийн гарчигт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

Хэвлэх

20.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал газрын харилцааны талаар дараахь нийтлэг бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

20.1.1.газрын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, гаргасан шийдвэрийнхээ биелэлтэд хяналт тавих, энэ талаархи Засаг даргын тайланг хэлэлцэж дүгнэх;

20.1.2.тухайн шатны Засаг даргын өргөн мэдүүлсэн аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө, түүнд нийцүүлэн боловсруулсан сум, дүүргийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг хэлэлцэн батлах;

20.1.3.тухайн шатны Засаг даргын өргөн мэдүүлснийг үндэслэн газрыг аймаг, сум, нийслэлийн тусгай хэрэгцээнд авах, түүний хэмжээ, зааг, ашиглах журмыг тогтоох;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

20.1.4.бусдын эзэмшил газрыг аймаг, сум, нийслэлийн тусгай хэрэгцээнд авахтай холбогдуулан гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө газрыг солих буюу эргүүлэн авах тохиолдолд тухайн шатны Засаг даргын өргөн мэдүүлснээр нөхөн олговор олгох шийдвэр гаргах;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

20.1.5.Үйлдвэрлэл, технологийн паркийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 9.1.1-д заасны дагуу нутаг дэвсгэр, байршлыг тогтоох.

/Энэ заалтыг 2022 оны 7 дугаар сарын 05-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

/Энэ заалтыг 2009 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

20.2.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараахь нийтлэг бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

20.2.1.нутаг дэвсгэртээ газрын талаар төрөөс явуулах нэгдсэн бодлого, газрын тухай хууль тогтоомж, тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийн хэрэгжилтийг зохион байгуулж хангах;

20.2.2.газар эзэмшигч, ашиглагчаас газар, түүний баялгийг хууль тогтоомж, гэрээний дагуу үр ашигтай, зохистой ашиглаж, хамгаалж байгаад хяналт тавих, зөрчлийг арилгах шийдвэр гаргаж, хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

20.2.3.аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө, түүнд нийцүүлэн боловсруулсан сум, дүүргийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний төслийг тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх;

20.2.4.засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн тухайн нэгжийн газрын нэгдмэл сангийн тайланг жил бүр хянан нэгтгэж, иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар хэлэлцүүлэх, дээд шатны Засаг дарга, газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад тайлагнах;

/Энэ заалтад 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

20.2.5.газрыг тусгай хэрэгцээнд авах тухай асуудлыг газар эзэмшигч болон тухайн шатны Засаг даргатай тохиролцсоны дагуу иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх;

20.2.6.газрын төлөв байдлыг илэрхий доройтуулсан нь мэргэжлийн эрх бүхий байгууллагын дүгнэлтээр тогтоогдсон бол тухайн газрыг албадан чөлөөлүүлэх шийдвэр гаргаж, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах;

20.2.7.газар эзэмшүүлэх, ашиглуулахтай холбогдсон доод шатны Засаг даргын хууль бус шийдвэрийг хүчингүй болгох, зөрчлийг арилгах арга хэмжээ авах;

20.2.8.аймаг, нийслэлийн газрын албаны даргыг Газрын харилцаа, геодези, зураг зүйн газрын даргатай зөвшилцөж аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, дүүргийн газрын албаны даргыг нийслэлийн газрын албаны даргатай зөвшилцөж дүүргийн Засаг дарга тус тус томилох, чөлөөлөх;

/Энэ заалтыг 2006 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

20.2.9.газар эзэмшигч, ашиглагч нь хууль тогтоомж, гэрээнд заасан үүргээ хангалтгүй биелүүлснээс байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлж байгаа тухай иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас гаргасан санал, гомдлын талаар мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг гаргуулах хүсэлтээ газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад гаргах.

/Энэ заалтад 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

20.3.Аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын албаны даргыг газрын харилцааны зохих мэргэжилтэй иргэдээс Төрийн албаны тухай хуулийн 25, 26, 27 дугаар зүйлд заасны дагуу сонгон шалгаруулж томилно.

/Энэ хэсгийг 2006 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ хэсгийг 2017 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

21 дүгээр зүйл.Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг даргын бүрэн эрх

/Энэ зүйлийн гарчигт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

Хэвлэх

21.1.Нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

21.1.1.Засаг даргын өргөн мэдүүлсэн хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл болон нийслэлийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг дүүрэг бүрийн хуваарьтайгаар хэлэлцэн батлах.

21.2.Нийслэлийн Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

21.2.1.хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл болон нийслэлийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний төслийг дүүрэг бүрээр боловсруулж, дүүргийн Засаг даргын санал, газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын дүгнэлтийн хамт нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх;

/Энэ заалтад 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтад 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

21.2.2.батлагдсан төлөвлөгөөний дагуу тухайн жилд эзэмшүүлэх, ашиглуулах газрын байршил, зориулалт, хэмжээг тогтоох;

21.2.3.хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний уялдаа холбоог хангах, хэрэгжилтэд хяналт тавих;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

21.2.4.хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө, бүсчлэлд нийцүүлэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулах, асуудлыг шийдвэрлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

21.2.5.хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний дагуу газрыг иргэнд өмчлүүлэх асуудлыг шийдвэрлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

21.2.6.иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших, ашиглах эрхийг хүчингүй болгох, дуусгавар болгох, газрын байршил болон хэмжээ, зориулалт өөрчлөх асуудлыг шийдвэрлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

21.2.7.энэ хуулийн 21.2.4, 21.2.6-д заасан бүрэн эрхээ дүүргийн Засаг даргад шилжүүлэх.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

21.3.Аймгийн Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

21.3.1.сумын тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний төсөлд чиглэл өгөх;

21.3.2.аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас баталсан газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу аймгийн төвийн инженерийн шугам, сүлжээ бүхий газруудад газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг шийдвэрлэнэ. Уг асуудлыг шийдвэрлэхэд тухайн сумын Засаг даргын саналыг авсан байна.

21.4.Сумын Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

21.4.1.аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний төсөлд санал өгөх;

21.4.2.аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу нутаг дэвсгэрийнхээ тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний төслийг сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх;

21.4.3.энэ хуулийн 21.3.2-т зааснаас бусад газрыг сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас баталсан тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний дагуу сумын хэмжээнд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг шийдвэрлэж, зохион байгуулах.

21.5.Дүүргийн Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

21.5.1.хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний төсөлд санал өгөх;

21.5.2.нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас баталсан хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл, газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний дагуу нутаг дэвсгэрийнхээ тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний төслийг боловсруулж, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх;

21.5.3.дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас баталсан тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

21.5.4.энэ хуулийн 21.2.7-д заасны дагуу эрх шилжүүлэн авсан бол энэ хуулийн 21.2.4, 21.2.6-д заасан шийдвэр гаргах.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

22 дугаар зүйл.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын болон Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

22.1.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

22.1.1.нийтийн эдэлбэрийн газрын ашиглалтыг зохион байгуулах;

22.1.2.баг, хорооны нутаг дэвсгэр дэх нийтийн эдэлбэр газрын эрүүл ахуй, ариун цэврийн шаардлагыг хангуулах;

22.1.3.газар ашиглалт, хамгаалалтын талаархи Засаг даргын тайланг хэлэлцэх, дүгнэх.

22.2.Баг, хорооны Засаг дарга газрын харилцааны талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

22.2.1.газрын тухай хууль тогтоомж, газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах талаархи нийтлэг шаардлагын биелэлтийг хангуулах;

22.2.2.дээд шатны байгууллага болон баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлаас газрын ашиглалт, хамгаалалтын талаар гаргасан шийдвэрийн биелэлтийг хангах;

22.2.3.нутаг дэвсгэртээ нийтийн эдэлбэрийн газрын ашиглалт, хамгаалалт, эрүүл ахуй, ариун цэврийн асуудлыг хариуцах.

221 дүгээр зүйл.Чөлөөт бүсийн захирагчийн бүрэн эрх

Хэвлэх

221.1.Чөлөөт бүсийн батлагдсан ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу чөлөөт бүсийн газрыг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлж ашиглуулах асуудлыг шийдвэрлэж, зохион байгуулна.

/Энэ зүйлийг 2015 оны 2 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

23 дугаар зүйл.Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын тогтолцоо, эрх хэмжээ

Хэвлэх

/Энэ зүйлийн гарчигт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

23.1.Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага нь нэгдмэл, төвлөрсөн удирдлагатай байх бөгөөд аймаг, нийслэл, дүүрэгт газрын асуудал эрхэлсэн алба, сумд газрын даамалтай байна.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

23.2.Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага дараах эрх хэмжээтэй байна:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

23.2.1.газрын талаарх хууль тогтоомж, бодлого, шийдвэрийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтад 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хууль, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

23.2.2.улсын газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулж, батлуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.3.аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө болон энэ хуулийн 25.1.4-т заасан төлөвлөгөөний төсөлд дүгнэлт өгөх, хэрэгжилтэд хяналт тавих;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.4.улсын хэмжээнд газар зохион байгуулалтын үйл ажиллагааг эрхлэх, тухайн жилд эзэмшүүлэх, ашиглуулах газрын байршил, хэмжээ, зориулалтын жагсаалтыг боловсруулж, Засгийн газарт оруулан шийдвэрлүүлэх, хэрэгжилтэд хяналт тавих;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.5.газрын нэгдмэл сангийн болон газрын тайланг жил бүр нэгтгэн Засгийн газарт танилцуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтад 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хууль, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

23.2.6.энэ хуулийн 16.1.2, 16.1.3, 16.1.4, 16.1.5, 16.1.6, 16.1.7, 16.1.8, 16.1.9, 16.1.12, 16.1.16, 16.1.17, 16.1.18-д заасан газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авах, гаргах, түүний хэмжээ заагийг тогтоох саналаа Засгийн газарт оруулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтад 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

/Энэ заалтад 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар нэмэлт, 2006 оны 12 дугаар сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

23.2.7.улсын хэмжээнд газрын төлөв байдал, чанарын хянан баталгааны үйл ажиллагаанд хяналт тавих;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.8.улсын хэмжээнд газрын кадастрын бодлого боловсруулж, хэрэгжүүлэх, улсын газрын мэдээллийн санг бүрдүүлэх, хөтлөх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.9.газрын нэгдмэл сангийн үндсэн ангилалд хамаарах газрыг тогтоох болон нэг ангиллаас нөгөөд шилжүүлэх асуудлыг Засгийн газарт оруулан шийдвэрлүүлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.10.газар зохион байгуулалт, газрын кадастрын үйл ажиллагаа эрхлэх аж ахуйн нэгж, байгууллагад мэргэжлийн байгууллагын эрх олгох, эрхийг цуцлах, тэдгээрийн ажиллах журам, зааврыг батлан мөрдүүлэх, үйл ажиллагаанд нь хяналт тавих;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.11.Засгийн газраас тогтоосон хязгаарт багтаан аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын албаны бүтэц, орон тоог батлах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.12.газрын биржийн үйл ажиллагааг зохих журмын дагуу зохион байгуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.13.газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээний дуудлага худалдааны анхны үнийг тодорхойлох аргачлалыг батлах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.14.газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх, газар зохион байгуулалтын  үйл ажиллагаанд хяналт тавих;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтыг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

23.2.15.газрын талаарх хууль тогтоомж зөрчсөн байгууллага, албан тушаалтны шийдвэрийг хүчингүй болгуулах саналыг холбогдох хуульд заасан эрх бүхий этгээдэд тавьж шийдвэрлүүлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.16.улсын тусгай хэрэгцээний газрын газар зохион байгуулалтыг эрхлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.17.газар зохион байгуулалт, газрын кадастрын судалгаа, шинжилгээний ажил эрхлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтыг 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар нэмсэн, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

23.2.18.энэ хуулийн 20.2.9-д заасны дагуу холбогдох мэргэжлийн байгууллагатай хамтран шалгалт хийж, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа эсэх талаар дүгнэлт гаргах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.19.газрын төлөв байдал, чанарыг тодорхойлох, үнэлгээ өгөх, чанарын өөрчлөлтийг улсын хэмжээнд хянан дүгнэх үүрэг бүхий хяналт шинжилгээ /мониторинг/-ний сүлжээ ажиллуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.20.газрын хууль тогтоомж, газар зохион байгуулалт, газрын кадастр, төлөв байдал, чанарын хянан баталгааны үйл ажиллагаанд төрийн хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

23.2.21.газрын төлөв байдал, нөөц, чанарын өөрчлөлтийг тодорхойлох, газар эзэмшигч, ашиглагчийн бүртгэлийг эрхлэх зорилго бүхий газрын нэгдмэл сангийн мэдээллийн сан, сүлжээг орчин үеийн техник, технологид тулгуурлан бий болгох;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтыг 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

23.2.22.нэгж талбарын хувийн хэрэг хөтлөх журмыг батлах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтыг 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

23.2.23.төрийн өмчит хуулийн этгээдийн эзэмшил, ашиглалтад байгаа газар дээр хууль бусаар барилга байгууламж баригдсан талаар шүүхийн шийдвэр хуулийн хүчин төгөлдөр болсон бол хураан авах ажлыг зохион байгуулах.

/Энэ заалтыг 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ заалтыг 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

23.3.Аймаг, нийслэлийн газрын алба дараахь эрх хэмжээтэй байна:

23.3.1.аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөөний төслийг боловсруулах;

23.3.2.засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн тухайн нэгжийн хилийн цэсийг тодотгох, өөрчлөлт оруулах талаар гарсан саналыг зохих журмын дагуу боловсруулах;

23.3.3.газрын кадастр эрхлэх, аймаг, нийслэлийн газрын мэдээллийн сан байгуулж, олон нийтэд мэдээллээр үйлчлэх;

23.3.4.газрын тайланг зохих журмын дагуу гаргаж Засаг даргад тайлагнах;

23.3.5.нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээнд хийгдэх газар зохион байгуулалтын ажлыг зохион байгуулах;

23.3.6.тухайн шатны Засаг даргын саналыг авсны үндсэн дээр сумын газрын даамал, дүүргийн газрын албаны даргыг томилох, чөлөөлөх;

 23.3.7.эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны шийдвэрийг үндэслэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлаар гэрээ байгуулж, эрхийн гэрчилгээ олгох үйл ажиллагааг цахим системээр эрхлэн явуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

23.3.8. газрын төлбөрийг зохих хууль тогтоомжийн дагуу тодорхойлж ногдуулах;

/Энэ заалтад 2019 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

23.3.9.газар эзэмших, ашиглах эрхийг Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 28.1-д заасан журмын дагуу эрхийн улсын бүртгэлд бүртгүүлэх.

/Энэ заалтыг 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

23.4.Сумын газрын даамал, дүүргийн газрын алба дараахь эрх хэмжээтэй байна:

23.4.1.сум, дүүргийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний төслийг боловсруулах;

23.4.2.эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтны шийдвэрийг үндэслэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлаар гэрээ байгуулж, эрхийн гэрчилгээ олгох үйл ажиллагааг цахим системээр эрхлэн явуулах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

23.4.3.эзэмшил, ашиглалтад олгогдсон газрын хэмжээ заагийг газар дээр нь тэмдэгжүүлж, координатжуулах, тэдгээрийн кадастрын зургийг үйлдэж, газрын улсын бүртгэлд бүртгэх;

23.4.4.газрын мэдээллийн санг эрхлэх;

23.4.5. газрын төлбөрийг зохих хууль тогтоомжийн дагуу тодорхойлж ногдуулах;

/Энэ заалтад 2019 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

23.4.6.газар эзэмших, ашиглах эрхийг Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 28.1-д заасан журмын дагуу эрхийн улсын бүртгэлд бүртгүүлэх.

/Энэ заалтыг 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

23.5. /Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

23.6.Аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын алба, сумын газрын даамал нь газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээнд Эд хөрөнгийн эрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулийн 28.3-т заасан эрхийн улсын бүртгэлийн дугаарыг тэмдэглэнэ.

/Энэ хэсгийг 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмсэн./

23.7.Нийслэлийн газрын алба нь энэ хуулийн 23.3-т зааснаас гадна иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших эрхийг шилжүүлэх, эзэмших, ашиглах эрхийн хугацааг сунгах хүсэлтийг хүлээн авч, шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

23.8.Дүүргийн газрын алба нь энэ хуулийн 23.4-т зааснаас гадна иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших эрхийг шилжүүлэх, эзэмших, ашиглах эрхийн хугацааг сунгах хүсэлтийг хүлээн авч, шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Газар зохион байгуулалт, газрын кадастр, газрын нэгдмэл сангийн тайлан

24 дүгээр зүйл.Газар зохион байгуулалт, түүний санхүүжилт

Хэвлэх

24.1.Газар зохион байгуулалт нь газрын тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, газрын кадастр эрхлэх, газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх, газрын эдийн засгийн чадавхи, нөөцийг нэмэгдүүлэх, газар зүйн болон газрын харилцааны таатай орчин бүрдүүлэх зорилго бүхий цогцолбор арга хэмжээ мөн.

24.2.Газар зохион байгуулалтын арга хэмжээг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас эрх олгосон мэргэжлийн байгууллагаар гүйцэтгүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

24.3.Газар зохион байгуулалтын ажлын үнэлгээ, цахим систем болон орон зайн өгөгдлийн мэдээллийн сангаас үзүүлэх үйлчилгээ, лавлагаа, мэдээлэл авах үйлчилгээний хөлсний хэмжээг Засгийн газар тогтооно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

24.4.Газар зохион байгуулалт хийх тухай Засгийн газар, түүний эрх бүхий байгууллага, бүх шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргын шийдвэрийг холбогдох иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага биелүүлэх үүрэгтэй.

24.5.Газар зохион байгуулалтын үйл ажиллагааг дараахь журмаар санхүүжүүлнэ:

24.5.1.засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн хилийн цэс тогтоох, өөрчлөх, улсын газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах, бүс нутгийн хөгжлийн төлөвийг тодорхойлохтой холбогдсон газар зохион байгуулалтын үйл ажиллагаанд шаардлагатай зардлыг улсын төсвөөс;

/Энэ заалтад 2003 оны 1 дүгээр сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

24.5.2.аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг, хот, тосгон, бусад суурины газар зохион байгуулалтын үйл ажиллагаанд шаардлагатай зардлыг орон нутгийн төсвөөс;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

24.5.3.иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага эзэмшиж, ашиглаж байгаа газартаа хийлгэх газар зохион байгуулалтын үйл ажиллагаанд шаардлагатай зардлыг өөрийн хөрөнгөөр.

24.6.Энэ хуулийн 24.1-д заасан цогцолбор арга хэмжээг газрын нэгдмэл сангийн удирдлагын нэгдсэн цахим систем /цаашид “цахим систем” гэх/-ээр дамжуулан хэрэгжүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

24.7.Энэ хуулийн 18.1.8-д заасан журмаар газрыг төлөвлөх, олгох, кадастр эрхлэх, мониторинг хийх, төлбөр татвар ногдуулах, хаяг олгох зэрэг үйл ажиллагааг цахимаар эрхлэх, системийн удирдлага, тохиргоо, хөгжүүлэлт, аюулгүй байдал, хэрэглэгчийн эрх, үүрэг, хяналт тавих асуудлыг зохицуулна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

25 дугаар зүйл.Газар зохион байгуулалтын үндсэн баримт бичгүүд, тэдгээрт тавигдах шаардлага

Хэвлэх

25.1.Газар зохион байгуулалтын үндсэн баримт бичгүүд нь дор дурдсан зүйлээс бүрдэнэ:

25.1.1.улсын газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө;

25.1.2.аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө;

25.1.3.хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний үе шатны төсөл;

25.1.4.сум, нийслэл, дүүргийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

25.1.5.шинээр хот суурин байгуулах, атар газар эзэмших, тусгай хамгаалалттай газар нутгийг бий болгох, томоохон үйлдвэр, уурхай, зам, шугам сүлжээ, бүс нутгийг хамарсан олон улсын төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэх газар болон чөлөөт бүс байгуулахтай холбогдсон схем, техник эдийн засгийн үндэслэл, газар зохион байгуулалтын зураг, төслүүд;

25.1.6.газрын кадастрын зураг, бүртгэл, судалгаа, үнэлгээний материал.

25.2.Улсын газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө нь Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд байгаль, газар зүйн нөхцөл, газрын нөөц, түүний экологи, эдийн засаг, орон зайн багтаамж, чадавхид зохицсон газрын менежментийн бодлогоор улс орны нийгэм, эдийн засгийг хөгжүүлэх 16-20 жилийн хэтийн чиглэлийн баримжаатай зураг төслийн баримт бичиг байна.

25.3.Аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө нь энэ хуулийн 25.2-т заасан хүрээнд боловсрогдсон 12-16 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэх зураг төслийн баримт бичиг байна.

25.4.Сум, нийслэл, дүүргийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөө нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад газрыг эзэмшүүлэх, ашиглуулах, хамгаалах, нөхөн сэргээх, байршлыг тодорхойлсон жилдээ хэрэгжүүлэх зураг төслийн баримт бичиг байна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

25.5.Газрын кадастрын зураг, бүртгэл, судалгаа, үнэлгээний материалууд нь холбогдох хуулийн шаардлагыг хангасан байна.

26 дугаар зүйл.Газрын кадастр, газрын нэгдмэл сангийн тайлан

Хэвлэх

26.1.Газрын кадастр нь газар зохион байгуулалтын арга хэмжээний бүрэлдэхүүн хэсэг мөн.

26.2.Газрын кадастрт энэ хуулийн 9-16 дугаар зүйлд заасан газрын нэгдмэл сангийн бүх ангилалын газрын улсын бүртгэл, газрын тоо бүртгэл, чанар, үнэлгээ, төлбөр, шилжилт хөдөлгөөн, газар хамгаалах талаар авсан арга хэмжээ зэрэг үзүүлэлтийг засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж бүрээр тусгасан байна.

26.3.Газрын нэгдмэл сангийн тайланд газрын хуваарилалт, газрын улсын бүртгэл, ашиглалт, хамгаалалтын байдлыг аймаг, сум, нийслэл, дүүрэг бүрээр тусгаж, тэдгээрийн хөдөлгөөнийг харуулсан зургийг хавсаргасан байна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

26.4.Газрын нэгдмэл сангийн тайлангийн маягтыг Засгийн газар батална.

26.5.Газрын нэгдмэл сангийн сум, дүүргийн тайланг Засаг дарга тухайн оны 12 дугаар сарын 1-ний өдрийн байдлаар тасалбар болгон гаргаж, 12 дугаар сарын 15-ны өдрийн дотор аймаг, нийслэлийн Засаг даргад; газрын нэгдмэл сангийн аймаг, нийслэлийн тайланг Засаг дарга дараа оны 1 дүгээр сарын 15-ны өдрийн дотор газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад тус тус гаргаж өгнө.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

26.6.Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага тухайн оны газрын нэгдмэл сангийн тайланг дараа оны 3 дугаар сард багтаан Засгийн газарт танилцуулна.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

26.7.Газрын кадастрын үр дүнг үндэслэн газрын нэгдмэл сангийн тайланг гаргана.

26.8.Газрын кадастртай холбогдсон харилцааг холбогдох хуулиар зохицуулна.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ

Газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах

27 дугаар зүйл.Газар эзэмшүүлэх

Хэвлэх

27.1.Газрыг энэ хуульд заасан зориулалт, хугацаа, болзолтойгоор гэрээний үндсэн дээр зөвхөн эрхийн гэрчилгээгээр эзэмшүүлнэ.

27.2.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг зөвхөн Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад олгоно.

27.3.Нэгж талбар бүр эрхийн гэрчилгээтэй байна.

27.4.Хүчин төгөлдөр эрхийн гэрчилгээгүй аливаа этгээд газар эзэмшихийг хориглоно.

27.5. Хүний үйл ажиллагааны улмаас элэгдэл, эвдрэлд орж, ашиглалтгүй орхигдсон газрыг өөрийн хүч, хөрөнгөөр нөхөн сэргээсэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад тухайн газрыг аймаг, нийслэлийн байгаль орчны газрын дүгнэлтийг үндэслэн эзэмшүүлж болно.

/Энэ хэсэгт 2019 оны 05 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

27.6.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын өөрийн хөрөнгөөр байгуулсан хиймэл нуур, цөөрөм, усан сан, өсгөж үржүүлсэн ан амьтан, тарьж ургуулсан ойн төгөл, аж ахуйн ашигт ургамлын доорх газрыг багийн иргэдийн Нийтийн Хурлын санал, холбогдох мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлт, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг үндэслэн давуу эрхээр эзэмшүүлж болно.

28 дугаар зүйл.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний төрөл

Хэвлэх

28.1.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ нь дор дурдсан төрөлтэй байна:

28.1.1.гэр бүлийн хамтын хэрэгцээний;

28.1.2.төрийн байгууллагын;

28.1.3.аж ахуйн нэгж, байгууллагын.

29 дүгээр зүйл.Эрхийн гэрчилгээгээр эзэмшүүлэх газрын хэмжээ, байршил

Хэвлэх

29.1.Иргэнд гэр бүлийнх нь хамтын хэрэгцээнд зориулан хувийн гэр, орон сууцны хашаа барих зориулалтаар үнэ төлбөргүй эзэмшүүлэх газрын хэмжээ 0,07 га-гаас илүүгүй байна.

29.2.Энэ хуулийн 29.1-д зааснаас гадна гэр бүлийнх нь хамтын хэрэгцээнд зориулан хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ, таримал ургамал тарих зориулалтаар иргэнд 0,1 га-гаас илүүгүй газар үнэ төлбөргүй эзэмшүүлж болно.

29.3.Багийн иргэдийн Нийтийн Хурлын санал, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг үндэслэн, тариалангийн газрыг газар тариалангийн салбарт олон жил тогтвортой ажилласан иргэнд гэр бүлийнх нь хамтын хэрэгцээнд зориулан Засгийн газраас тогтоосон журмын дагуу давуу эрхээр эзэмшүүлж болно. Нэг иргэнд давуу эрхээр эзэмшүүлэх тариалангийн газрын хэмжээ нь үр тарианы зориулалтаар 100 га хүртэл, төмс, хүнсний ногооны зориулалтаар 5 га хүртэл байна.

29.4.Иргэнд энэ хуулийн 29.1, 29.2, 29.3-т заасан хэмжээнд багтаан эзэмшүүлэх газрын дээд хэмжээ, байршлыг хүн амын нягтрал, газрын нөөцийг харгалзан тухайн сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтоож болно.

29.5.Хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ тарих талбай нь хувийн гэр, орон сууцны хашааны газрын зэргэлдээ, эсхүл уг зориулалтаар тусгайлан тогтоогдсон газарт байж болно.

29.6.Аж ахуйн нэгжид үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэхэд зориулан эзэмшүүлэх газрын дээд хэмжээг Засгийн газар тогтооно.

29.7.Монгол Улсын иргэн энэ хуулийн 29.1, 29.2, 29.3-т заасан газрыг эзэмших хүсэлтийг засаг захиргааны нэгж болон зориулалтаа сонгож нэг удаа гаргах бөгөөд тухайн иргэний хүсэлт шийдвэрлэгдэх хүртэл өргөдлийн бүртгэлийн мэдээллийн санд хадгалагдана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.8.Иргэний үнэ төлбөргүйгээр газар эзэмшихээр цахим системээр гаргасан хүсэлтийг дараах дарааллын дагуу эрэмбэлэн бүртгэнэ:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.8.1.өмнө нь гэр бүлийн хамтын хэрэгцээнд зориулан хувийн гэр, орон сууцны хашаа барих болон хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ, таримал ургамал тарих зориулалтаар үнэ төлбөргүй газар эзэмшиж байгаагүй иргэний хүсэлтийг жагсаалтын эхэнд, цахим системд хүсэлт гаргасан огноогоор;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.8.2.энэ хуулийн 29.8.1-д зааснаас бусад иргэний хүсэлтийг цахим системд хүсэлт гаргасан огноогоор.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.9.Иргэний үнэ төлбөргүй газар эзэмших хүсэлтийг өргөдлийн бүртгэлийн мэдээллийн санд бүртгэгдсэн дарааллын дагуу шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.Эзэмшил газрын хэмжээ, байршлыг дараах тохиолдолд өөрчилж болно:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.1.улс, орон нутгийн тусгай хэрэгцээнд авах шийдвэр гарсан байршилтай давхацсан;
 

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.2.холбогдох эрх бүхий байгууллагын шийдвэрээр олон улс, улс, орон нутгийн чанартай томоохон дэд бүтэц, бүтээн байгуулалт хийх болон олон улсын зээл тусламж, улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр инженер, нийгмийн дэд бүтэц байгуулахаар төлөвлөж байгаа газартай давхацсан;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.3.хууль, тогтоомжоор тогтоосон хориглолт, хамгаалалт, хязгаарлалтын бүс, зурвас газартай давхацсан;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.4.Засгийн газрын шийдвэрээр геодезийн солбицол, өндөр, тусгагийн тогтолцоо өөрчлөгдсөн;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.5.газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөлтийн баримт бичигт нийцүүлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.6.нийгмийн зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.7.хүн ам, барилгажилтын нягтрал ихтэй бүсэд байрлах газрыг нийтийн эдэлбэрт авах;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.10.8.нийслэлийн газрын эрхийн маргаан таслах зөвлөлийн шийдвэрээр.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.11.Энэ хуулийн 29.10-т заасан шийдвэрийг газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө, хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө болон эдэлбэр газрын бүсчлэлд нийцүүлэн аймаг, сум, нийслэлийн Засаг дарга гаргана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

29.12.Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх, улс, нийслэлийн хөрөнгө оруулалт болон олон улсын төсөл, хөтөлбөрийн хүрээнд хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх зорилгоор газар эзэмших, ашиглах эрх олгоход энэ хуулийн 29.7, 29.8, 29.9-д заасан эрэмбэлэх дараалал хамаарахгүй.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

30 дугаар зүйл.Газар эзэмшүүлэх хугацаа

Хэвлэх

30.1.Газрыг Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад 15-60 жил хүртэл хугацаатайгаар эзэмшүүлж болно. Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг нэг удаад сунгах хугацаа 40 жилээс илүүгүй байна.

30.2.Газар эзэмшигч нас барсан, нас барсан гэж зарлагдсан, сураггүй алга болсонд тооцогдсон тохиолдолд уг иргэний хууль ёсны өв залгамжлагч нь хүсвэл газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг өөрийн нэр дээр шилжүүлж, анхдагч гэрээнд заасан газар эзэмших хугацаа дуустал газрыг үргэлжлүүлэн эзэмшиж болно.

31 дүгээр зүйл.Газар эзэмшүүлэхэд тавигдах шаардлага

Хэвлэх

31.1.Газар эзэмших хүсэлт гаргагч нь зөвхөн Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага байна.

31.2.Хүсэлт гаргасан газрын байршил нь аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад эзэмшүүлж болохоор заагдсан байна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

31.3.Хүсэлт гаргасан газар нь бусдын эзэмшиж, ашиглаж байгаа газартай ямар нэг хэмжээгээр давхцаагүй байна.

31.4.Хот суурин, барилга байгууламж барих, шинээр зам тавих, усан цахилгаан станц байгуулах, ашигт малтмалын хайгуул хийх, ашиглах зэрэг аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахад зориулан газар олгохоос өмнө палеонтологи, археологи, угсаатны мэргэжлийн байгууллагаар урьдчилан хайгуул, судалгаа хийлгэж, зөвшөөрөл авсан байна.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

32 дугаар зүйл.Газар эзэмших тухай хүсэлт гаргах

Хэвлэх

32.1.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага газар эзэмших тухай хүсэлтээ цахим систем болон төрийн үйлчилгээний нэгдсэн цахим системээр дамжуулан гаргана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

32.2.Иргэн энэ хуулийн 32.1-д заасан хүсэлтэд дараахь зүйлийг тусгана:

32.2.1.овог, нэр, байнга оршин суугаа хаяг, иргэний бүртгэлийн дугаар;

/Энэ заалтад 2022 оны 6 дугаар сарын 03-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

32.2.2. эзэмших газрын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн харьяалал, хэмжээ, зааг, байршил, нэгж талбарын дугаар, нэгж талбарыг харуулсан тойм зураг;

/Энэ заалтад 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

32.2.3.газар эзэмших зориулалт, хугацаа.

32.3.Аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ хуулийн 32.1-д заасан хүсэлтэд дараахь зүйлийг тусгана:

32.3.1.аж ахуйн нэгж, байгууллагын оноосон нэр, харьяалал, хаяг, улсын бүртгэлийн гэрчилгээний хуулбар;

32.3.2.тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулах газрын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн харьяалал, хэмжээ, зааг, байршил, нэгж талбарыг харуулсан тойм зураг;

32.3.3.газар эзэмших зориулалт, хугацаа.

32.4.Энэ хуулийн 32.2, 32.3-т заасан баримт бичгийг хавсаргасан хүсэлтийг хүлээн авмагцаа сумын газрын даамал, аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын алба газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан журмын дагуу бүртгэнэ. Бүртгэлд хүсэлтийг хүлээн авсан он, сар, өдөр, цаг, минутаар тэмдэглэх бөгөөд энэ тухай тодорхойлолтыг хүсэлт гаргасан этгээдэд гаргаж өгнө.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

32.5.Хүсэлт, түүнд хавсаргасан баримт бичгийг сумын газрын даамал, аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын алба нягтлан хянаж, шаардлага хангаагүй бол энэ талаархи үндэслэлийг хүсэлт гаргагч этгээдэд мэдэгдлээр өгч, бүртгэлээс хасна.

33 дугаар зүйл.Газар эзэмшүүлэх шийдвэр гаргах

Хэвлэх

33.1.Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад газар эзэмшүүлэх асуудлыг дараахь журмыг баримтлан шийдвэрлэнэ:

33.1.1.энэ хуулийн 29.1, 29.2, 29.3-т заасан болон төсөвт байгууллагад зайлшгүй хэрэгцээтэй газрыг эзэмшүүлэх тухай шийдвэрийг аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар баталсан газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон тухайн жилийн төлөвлөгөөний дагуу аймаг, сум, нийслэлийн Засаг дарга гаргана;

/Энэ заалтад 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ заалтад 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

33.1.2.энэ хуулийн 33.1.1-д зааснаас бусад зориулалтаар болон энэ хуулийн 29.1, 29.2, 29.3-т заасан хэмжээнээс илүү газар эзэмших хүсэлт гаргасан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад газар эзэмшүүлэх асуудлыг аймаг, сум, нийслэлийн Засаг дарга дуудлага худалдаа, төсөл шалгаруулах зарчмаар шийдвэрлэнэ. Төсөл шалгаруулах, дуудлага худалдаа явуулах журмыг Засгийн газар тогтооно.

/Энэ заалтад 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

33.2.Энэ хуулийн 33.1.2-т заасан шийдвэрийн дагуу газар эзэмших эрх авсан этгээд нь заасан хугацаанд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний үнийг төлөөгүй бол уг эрхийн гэрчилгээг дахин дуудлага худалдаанд оруулна.

33.3.Эрхийн гэрчилгээгээр газар эзэмшүүлэх шийдвэрийн талаар үүссэн маргааныг энэ хуулийн 60.1.1-д заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

33.4.Хорих ангийн гадна хориотой бүс болон аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд эзэмшүүлж болохоор зааснаас бусад газарт газар эзэмшүүлэхийг хориглоно.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2017 оны 6 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

33.5.Энэ хуулийн 33.1.2-т заасны дагуу төсөл шалгаруулах хэлбэрээр газар эзэмших эрхийг зөвхөн улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар эсхүл гадаад улс, олон улсын байгууллагын буцалтгүй тусламж, хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжүүлэх төсөл, хөтөлбөрт зориулж олгоно.

/Энэ хэсгийг 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

33.6.Усны сан бүхий газрын онцгой хамгаалалтын бүс болон ус хангамжийн эх үүсвэрийн эрүүл ахуйн бүсэд иргэн, хуулийн этгээдэд газар ашиглуулах, эзэмшүүлэхийг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 2019 оны 05 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

33.7.Эрх бүхий этгээд газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах тухай шийдвэр гаргаснаас хойш ажлын 15 өдрийн дотор энэ тухай мэдээллийг Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн 9.11-д заасан дундын мэдээллийн санд оруулна.

/Энэ хэсгийг 2019 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

33.8.Эрх бүхий этгээдийн шийдвэрээр эзэмшүүлсэн, ашиглуулсан газрын хаяг, байршил, хэмжээ, хугацаа болон эзэмшигч, ашиглагчийн талаарх мэдээллийг нийтэд нээлттэй мэдээлнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

34 дүгээр зүйл.Газар эзэмших гэрээ, түүнийг байгуулах журам

Хэвлэх

34.1.Энэ хуулийн 33.1-д заасан газар эзэмшүүлэх тухай шийдвэрийг үндэслэн сумын газрын даамал, аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын алба тухайн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай газар эзэмших гэрээ байгуулж, эрхийн гэрчилгээ олгон, улсын бүртгэлд бүртгэнэ.

34.2.Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулах зориулалтаар газар эзэмших эрх авсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь 90 хоногт багтаан байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг хийлгэсний дараа тэдгээртэй газар эзэмших гэрээ байгуулж, эрхийн гэрчилгээ олгон, улсын бүртгэлд бүртгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

34.3.Хэрэв тухайн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын эрхийн гэрчилгээгээр эзэмших газарт хийсэн байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээгээр сөрөг дүгнэлт гарсан бол эрхийн гэрчилгээг олгохоос татгалзаж, дуудлага худалдааны үнийг буцаан олгоно.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

34.4.Дуудлага худалдаанд оролцсон бүх иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын үйл ажиллагаа нь байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээгээр сөрөг нөлөө үзүүлэхээр байгаа бол энэ хуулийн дагуу дуудлага худалдааг дахин явуулна.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

34.5.Улсын бүртгэлд эрхийн гэрчилгээг олгосон он, сар, өдөр, эзэмшигчийн нэр, олгогдсон газрын нэгж талбарын дугаар, хэмжээ, байршлыг тэмдэглэх бөгөөд эрхийн гэрчилгээтэй холбогдсон аливаа өөрчлөлтийг тусгах зориулалт бүхий хавсралттай байна.

34.6.Газар эзэмших гэрээнд дараахь зүйлийг тусгана:

34.6.1.газар эзэмшүүлэх үндэслэл /зохих шийдвэр/;

34.6.2.газар эзэмших зориулалт;

34.6.3. газрын хэмжээ, байршил, заагийг харуулсан зураг, нэгж талбарын дугаар;

/Энэ заалтад 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

34.6.4.газрын төлөв байдал, чанарын үзүүлэлт;

34.6.5.газар эзэмшүүлэх хугацаа;

34.6.6. газрын төлбөр төлөхтэй холбоотой үүрэг;

/Энэ заалтад 2019 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

34.6.7.гэрээний талуудын эрх, үүрэг, хариуцлага;

34.6.8.газар эзэмших эрх дуусгавар болоход тухайн газар дээрх барилга байгууламж, бусад эд хөрөнгийг хэрхэх тухай тохиролцоо;

34.6.9.эзэмшил газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах нөхцөл, журам;

34.6.10.газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх талаар хийх ажил;

34.6.11.шаардлагатай гэж үзсэн бусад зүйл.

34.7.Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх зориулалтаар эзэмшилд олгож байгаа газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа болон байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг тухайн газар эзэмших гэрээний хавсралт болгоно.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

34.8.Газар эзэмших гэрээ нь эрхийн гэрчилгээний хамт хүчин төгөлдөр байх бөгөөд гэрээний биелэлтийг талууд жил бүр дүгнэнэ.

34.9.Газрыг дундаа эзэмшиж байгаа тохиолдолд газар эзэмших нэг гэрээтэй байж болно.

34.10.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ нь тухайн газар дээрх тэдгээрийн үл хөдлөх хөрөнгийг улсын бүртгэлд бүртгэх үндэслэл болно.

34.11.Хот суурин, барилга байгууламж барих, шинээр зам тавих, усан цахилгаан станц байгуулах, ашигт малтмалын хайгуул хийх, ашиглах зэрэг аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулахад зориулан газар эзэмших хүсэлт гаргасан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь газар эзэмших гэрээ байгуулахаас өмнө уг газарт палеонтологи, археологи, угсаатны урьдчилсан хайгуул, судалгаа хийлгэж, зөвшөөрөл авсан байна.

/Энэ хэсгийг 2014 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

35 дугаар зүйл.Газар эзэмшигчийн эрх, үүрэг

Хэвлэх

35.1.Газар эзэмшигч дараахь эрхтэй:

35.1.1.гэрээнд заасан зориулалтын дагуу уг газрыг эзэмших, ашиглах; 35.1.2. газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг газар өмчлөгчөөс гаргуулж авах;

35.1.3.газарт учирсан хохирлыг гэм буруутай этгээдээр тогтоосон журмын дагуу нөхөн төлүүлэх;

35.1.4.газар эзэмшүүлэх тухай шийдвэр гаргасан этгээдийн зөвшөөрөлтэйгээр эрхийн гэрчилгээгээ бусдад шилжүүлэх;

/Энэ заалтад 2009 оны 7 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

35.1.5.газрын тухай хууль тогтоомж, газар эзэмших гэрээнд заасан үүргээ зохих ёсоор биелүүлж ирсэн бол эрхийн гэрчилгээний хугацаа дуусахад уг газрыг үргэлжлүүлэн эзэмшихээр эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгуулах;

35.1.6.газар эзэмшигч нь газар эзэмшүүлэх тухай шийдвэр гаргасан этгээдийн зөвшөөрөлтэйгээр тухайн газраа бүгдийг нь буюу зарим хэсгийг бусдад ашиглуулж болно;

35.1.7.газар эзэмших эрхээ энэ хуульд заасан журмын дагуу барьцаалах.

/Энэ заалтыг 2009 оны 7 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

35.2.Энэ хуулийн 35.1.4, 35.1.6-д заасан эрх төрийн байгууллагад хамаарахгүй.

35.3.Газар эзэмшигч дараахь үүрэг хүлээнэ:

35.3.1.газар эзэмших гэрээнд заасан нөхцөл, болзлыг биелүүлэх;

35.3.2.газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах, байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж болон төрийн эрх бүхий байгууллагаас газар ашиглалттай холбогдуулан тавьсан нийтлэг шаардлагыг биелүүлэх;

35.3.3. газрын төлбөрийг хуульд заасан хугацаанд төлөх;

/Энэ заалтад 2019 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

35.3.4. газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг тогтоосон журмын дагуу хийлгэж байх;

35.3.5.бусдын газар эзэмшихтэй холбогдсон эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчихгүй байх;

35.3.6.энэ хуульд заасны дагуу эрхийн гэрчилгээгээ барьцаалах, шилжүүлэх тохиолдолд улсын бүртгэлд бүртгүүлэх.

36 дугаар зүйл.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний дуудлага худалдааны үнэ, үйлчилгээний хураамж

Хэвлэх

36.1.Газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээний дуудлага худалдааны анхны үнийг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан аргачлалын дагуу тухайн шатны Засаг дарга тогтооно.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

36.2.Дуудлагын худалдаагаар тогтоогдсон үнэ нь эрхийн гэрчилгээний бодит үнэ байна.

36.3. /Энэ хэсгийг 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон/

36.4.Эрхийн гэрчилгээ олгох, бусдад шилжүүлэх, гэрчилгээний хугацааг сунгуулахад төлөх хураамжийн хэмжээг Засгийн газар тогтооно.

/Энэ хэсгийг 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

36.5.Эрхийн гэрчилгээгээ бусдад шилжүүлсний болон хугацаа сунгуулсны үйлчилгээний хураамжийг газар хамгаалах, нөхөн сэргээх санд төвлөрүүлнэ.

37 дугаар зүйл.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгах

Хэвлэх

37.1.Эрхийн гэрчилгээний хүчин төгөлдөр байх хугацаа дуусахаас 30-аас доошгүй хоногийн өмнө эзэмшигч нь хугацаа сунгуулах тухай хүсэлтээ цахим системээр гаргах бөгөөд дараахь баримт бичгүүдийг хавсаргана:

/Энэ хэсэгт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

37.1.1.газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ;

37.1.2.газрын төлбөрийг төлсөн тухай баримт;

37.1.3.байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээгээр гарсан дүгнэлтийг хэрэгжүүлсэн талаархи тодорхойлолт.

/Энэ заалтад 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

37.2.Аймаг, сумын Засаг дарга, нийслэл, дүүргийн газрын алба хугацаа сунгуулах тухай хүсэлтийг хүлээн авснаас хойш 15 хоногийн дотор эрхийн гэрчилгээ эзэмших нөхцөлийг хангаж ажилласан эсэхийг хянаж, түүнийг хангасан тохиолдолд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээний хугацааг сунгах шийдвэр гаргана. Уг шийдвэрийг үндэслэн сумын газрын даамал, нийслэл, дүүргийн газрын алба цахим системд бүртгэж, газар эзэмших гэрчилгээ, гэрээг баталгаажуулна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

38 дугаар зүйл.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг бусдад шилжүүлэх

Хэвлэх

38.1.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг хуулиар зөвшөөрсөн хэлбэрээр бусдад шилжүүлж, барьцаалж болно. Эрхийн гэрчилгээг бусдад шилжүүлэх, барьцаалах үйл ажиллагаа нь зөвхөн Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд явагдана.

38.2.Эрхийн гэрчилгээг шилжүүлэх хүсэлтийг талууд гаргах бөгөөд дараахь баримт бичгийг хавсаргана:

38.2.1.нотариатчаар гэрчлүүлсэн гэрээ;

38.2.2.эрхийн гэрчилгээг шилжүүлэн авч байгаа этгээд нь уг эрхийн гэрчилгээг шилжүүлэн авснаар үүсэх эрх, үүргийг бүрэн хүлээн зөвшөөрч байгаа тухай нотолгоо;

38.2.3.албан татвар, хураамж төлсөн тухай баримт.

/Энэ заалтыг 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

38.2.4.татварын албанд татвар төлөгчөөр бүртгүүлсэн тухай цахим эсхүл хэвлэмэл тодорхойлолт.

/Энэ заалтыг 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

38.3.Аймаг, сумын Засаг дарга, нийслэл, дүүргийн газрын алба газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ шилжүүлэх тухай хүсэлтийг хүлээн авч дараахь зүйлүүдийг тодруулна:

/Энэ хэсэгт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

38.3.1.энэ хуулийн 38.2-т заасан шаардлагыг хангасан эсэх;

38.3.2.шилжүүлэхийг хүссэн эрхийн гэрчилгээ нь хүчин төгөлдөр эсэх;

38.3.3.эрхийн гэрчилгээг шилжүүлэн авч байгаа этгээд нь уг эрхийн гэрчилгээг эзэмших эрхтэй эсэх.

38.4.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг шилжүүлэх тухай хүсэлтийг аймаг, сумын Засаг дарга, нийслэл, дүүргийн газрын алба хүлээн авснаас хойш ажлын 15 өдрийн дотор шийдвэр гаргана. Уг шийдвэрийг үндэслэн сумын газрын даамал, нийслэл, дүүргийн газрын алба тухайн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай газар эзэмших гэрээ байгуулж, улсын бүртгэлд бүртгүүлж, эрхийн гэрчилгээг баталгаажуулна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан./

38.5.газар эзэмшигч нь газар эзэмших эрхээ Иргэний хуульд нийцүүлэн барьцаалж болох бөгөөд энэ тохиолдолд сумын газрын даамал, аймаг, нийслэл, дүүргийн газрын албанд бүртгүүлж, эрхийн гэрчилгээнд барьцаалсан тухай тэмдэглэл хийлгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2009 оны 7 дугаар сарын 09-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

38.6.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг бусдад шилжүүлсэн бол орлого олсон гэж үзэж, орлогын хэмжээг дуудлага худалдааны анхны үнээс багагүй байхаар тооцно.

/Энэ хэсгийг 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

39 дүгээр зүйл.Газар эзэмших эрх дуусгавар болох

Хэвлэх

39.1.Газар эзэмших эрх дараахь тохиолдолд дуусгавар болно:

39.1.1.газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ болон газар эзэмших гэрээний хугацаа дуусахад сунгуулах хүсэлт гаргаагүй;

39.1.2.газар эзэмшигч иргэн нас барсан, нас барсан гэж зарлагдсан, сураггүй алга болсонд тооцогдсон бөгөөд түүний хууль ёсны өв залгамжлагч байхгүй нь тогтоогдсон, газар эзэмшигч аж ахуйн нэгж, байгууллага татан буугдсан;

39.1.3.эзэмшигч газар эзэмших гэрээгээ цуцлах тухай хүсэлт гаргасан;

39.1.4.газар эзэмших эрхийн гэрчилгээ хүчингүй болсон;

39.1.5.газрыг тусгай хэрэгцээнд авч нөхөх олговрыг газар эзэмшигчид бүрэн төлсөн.

40 дүгээр зүйл.Газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгох

Хэвлэх

40.1.Аймаг, сум, нийслэлийн Засаг дарга дараахь тохиолдолд газар эзэмших эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгоно:

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

40.1.1.эрхийн гэрчилгээ эзэмшигч газрын тухай хууль тогтоомж, газар эзэмших гэрээний нөхцөл, болзлыг удаа дараа буюу ноцтой зөрчсөн;

40.1.2.газрыг хүн амын эрүүл мэнд, байгаль хамгаалал, үндэсний аюулгүй байдлын ашиг сонирхолд харшаар ашигласан нь эрх бүхий байгууллагын дүгнэлтээр тогтоогдсон;

40.1.3.шилжүүлж авсан эрхийн гэрчилгээгээ улсын бүртгэлд бүртгүүлж, шинээр гэрээ байгуулаагүй;

40.1.4.байгаль орчны нөлөөлөх байдлын үнэлгээгээр тавигдсан шаардлагыг биелүүлээгүй, энэ хуулийн 31.4-т заасны дагуу палеонтологи, археологи, угсаатны урьдчилсан хайгуул, судалгаа хийлгээгүй, зөвшөөрөл аваагүй нь тогтоогдсон;

/Энэ заалтад 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан, энэ заалтыг 2014 оны 5 дугаар сарын 15-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

40.1.5.эрхийн гэрчилгээ эзэмшигч газрын төлбөрөө хугацаанд нь бүрэн төлөөгүй;

40.1.6.хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр гэрээнд заасан зориулалтын дагуу тухайн газраа 2 жил дараалан ашиглаагүй.

40.1.7.газар эзэмших эрхтэй этгээд нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 30.6, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 17.2-д заасны дагуу холбогдох татварыг тодорхойлж тайлагнаагүй, үнэлгээ тооцоход шаардагдах мэдээллийг санаатайгаар нуун дарагдуулсан, худал мэдүүлж тайлагнасан.

/Энэ хэсгийг 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ заалтад 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

40.2.Энэ хуулийн 40.1-д заасан үндэслэл тогтоогдвол аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгосон захирамж гаргаж, энэ тухайгаа эрхийн гэрчилгээ эзэмшиж байсан буюу түүнийг барьцаалсан этгээдэд мэдэгдэнэ.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

40.3.Эрхийн гэрчилгээ эзэмшигч болон барьцаанд авсан этгээд нь Засаг даргын шийдвэрийг хууль бус гэж үзвэл тухайн шийдвэр гарсан өдрөөс хойш ажлын 10 өдрийн дотор шүүхэд гомдол гаргах эрхтэй.

40.4.Аймаг, сум, нийслэлийн Засаг дарга эрхийн гэрчилгээг хүчингүй болгосон шийдвэрээ газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад мэдэгдэж улсын бүртгэлд тусгуулна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

40.5.Эрхийн гэрчилгээ эзэмшигч болон барьцаалагч шүүхэд гомдол гаргасан тохиолдолд шүүхийн хүчин төгөлдөр шийдвэр гартал тухайн газрыг эзэмших эрхийн гэрчилгээ шинээр олгохгүй.

41 дүгээр зүйл.Газар эзэмших эрх дуусгавар болоход газрыг чөлөөлөх

Хэвлэх

41.1.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших эрх дуусгавар болоход хууль болон газар эзэмших гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол 90 хоногийн дотор уг газрыг чөлөөлж аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг даргын мэдэлд шилжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

41.2.Энэ хуулийн 39.1.1-39.1.4-т заасан үндэслэлийн дагуу газар чөлөөлөхтэй холбогдон гарах зардлыг газар эзэмшиж байсан этгээд өөрөө хариуцна.

41.3.Эзэмшлийн газар нь гамшиг, аюулт үзэгдэл, осолд нэрвэгдэж, цаашид тухайн зориулалтаар ашиглах боломжгүй болсон тухай мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн газар эзэмшигч газар эзэмших гэрээгээ цуцлах тухай хүсэлт гаргасан бол уг газрыг засаж тохижуулах зардлыг шаардлагатай тохиолдолд улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлж болно. Харин уг газар дээрх барилга, байгууламж, бусад эд хөрөнгийг шилжүүлэх зардлыг газар эзэмшиж байсан этгээд өөрөө хариуцна.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 02-ны өдрийн хууль, 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хууль, 2017 оны 2 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

41.4.Энэ хуулийн 41.1-д заасан хугацаанд газраа чөлөөлөөгүй бол тухайн шатны Засаг дарга албадан нүүлгэх ажлыг зохих хууль тогтоомжийн дагуу зохион байгуулна.

42 дугаар зүйл.Гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө бусдын эзэмшил газрыг солих буюу эргүүлэн авах

Хэвлэх

42.1.Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага нь гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзэмшил газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд бүгдийг буюу зарим хэсгийг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах саналыг тухайн газар эзэмшигчтэй урьдчилан тохиролцсоны дараа Засгийн газарт гаргаж болно.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

42.2.Засгийн газар нь бусдын эзэмшил газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах тухай газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын санал, газар эзэмшигчтэй түүний хийсэн урьдчилсан тохиролцоог харгалзан зохих шийдвэр гаргана.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

42.3.Энэ хуулийн 42.2-т заасан Засгийн газрын шийдвэрийг үндэслэн тухайн шатны Засаг дарга иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай гэрээ байгуулан тухайн газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авна.

42.4.Хувийн гэр, орон сууцны хашааны газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах тохиолдолд түүнийг чөлөөлөх ажлыг зөвхөн 5 дугаар сарын 15-ны өдрөөс 9 дүгээр сарын 15-ны өдрийн хооронд хийнэ.

42.5.Бусдын эзэмшил газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авахтай холбогдон үүсэх маргааныг энэ хуулийн 60.1.1, 60.1.4-т заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

43 дугаар зүйл.Гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө бусдын эзэмшил газрыг солих буюу эргүүлэн авахад нөхөх олговор олгох

Хэвлэх

43.1.Газар эзэмшигч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь энэ хуулийн 42.3-т заасан гэрээ байгуулсны дараа хууль болон уг гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол ийнхүү гэрээ байгуулсан өдрөөс хойш 90 хоногийн дотор холбогдох газрыг чөлөөлж, тухайн шатны Засаг даргын мэдэлд шилжүүлнэ.

43.2.Бусдын эзэмшил газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах тухай шийдвэрт газар эзэмшигчтэй урьдчилан хийсэн тохиролцоог харгалзан уг газраас салгаж үл болох барилга байгууламж, бусад эд хөрөнгийг тухайн үеийн ханшаар үнэлсэн үнэ, газрыг чөлөөлөх зардлыг тусгана.

43.3.Газар эзэмшигчид олгох нөхөх олговрыг энэ хуулийн 42.3-т заасан гэрээг байгуулахад улсын төсвөөс тухайн шатны Засаг даргын мэдэлд шилжүүлсэн байна.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 2-ны өдрийн хууль, 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

43.4.Энэ хуулийн 42.3-т заасан гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол тухайн шатны Засаг дарга уг гэрээ байгуулсан өдрөөс хойш 60 хоногийн дотор нөхөх олговрыг уг газрыг эзэмшиж байсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад олгоно.

43.5.Энэ хуулийн 42.3-т заасан гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол газар эзэмшигч өөрт нь нөхөх олговор бүрэн төлсөн өдрөөс хойш 30 хоногийн дотор уг газрыг чөлөөлнө.

43.6.Нөхөх олговор нь газар ашиглаж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад хамаарахгүй.

44 дүгээр зүйл.Газар ашиглуулах

Хэвлэх

44.1.Гадаад улс, олон улсын байгууллага, гадаад улсын хуулийн этгээдэд газар ашиглуулах асуудлыг энэ хуулийн 17.1.2, 18.1.6-д заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

44.2.Гадаад улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, олон улсын байгууллагын төлөөлөгчийн газарт ашиглуулах газрын болон төлбөрийн хэмжээг тогтооход шаардлагатай гэж үзвэл тухайн улстай харилцан адил байх зарчмыг баримтална.

44.3.Гадаад улсын дипломат төлөөлөгчийн болон консулын газар, олон улсын байгууллагын төлөөлөгчийн газарт газар ашиглуулах нөхцөл, журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр тогтооно.

44.4.Монгол Улсад байнга /183 хоногоос дээш хугацаагаар/ оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд газрыг зөвхөн гэр бүлийн хамтын хэрэгцээний нь зориулалтаар ашиглуулах асуудлыг дуудлага худалдааны зарчмаар тухайн шатны Засаг дарга шийдвэрлэнэ.

44.5.Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжид энэ хуулийн дагуу газрыг тусгай зориулалт, хугацаа, болзолтойгоор ашиглуулах бөгөөд уг хугацааг Засгийн газар тогтооно.

44.6.Энэ хуулийн 44.4-т заасан иргэнд хувийн гэр, орон сууцны хашааны зориулалтаар ашиглуулах газрын хэмжээ 0,05 га-гаас, хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ тарих зориулалтаар олгох газрын хэмжээ 0,1 га-гаас тус тус илүүгүй байна. Газрыг 5 жил хүртэл хугацаагаар гэрээгээр ашиглуулах бөгөөд гэрээг нэг удаад сунгах хугацаа 5 жилээс илүүгүй байна.

44.7.Гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүн газар ашиглах тухай хүсэлт гаргахын өмнө гадаадын иргэн, харьяатын асуудал эрхэлсэн эрх бүхий байгууллагаас тодорхойлолт авсан байна.

/Энэ хэсэгт 2013 оны 12 дугаар сарын 26-ны өдрийн хууль, 2016 оны 7 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

44.8.Газар ашиглах тухай хүсэлт гаргах, түүнийг хянаж шийдвэрлэх, газар ашиглах гэрээний агуулгыг тогтоох, түүнийг байгуулахад энэ хуулийн 32, 33.1.2, 33.2, 33.5, 34.1-34.5, 34.6.1 - 34.6.8, 34.6.10, 34.6.11, 34.7-34.10-д заасан журмыг баримтална.

/Энэ хэсгийг 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

44.9.Эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр гадаадын иргэн, харъяалалгүй хүн, хуулийн этгээдэд газар ашиглуулсан Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших, ашиглах гэрээг цуцалж, ашиглалтын явцад учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлнэ.

44.10.газар ашиглах эрхтэй этгээд нь Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татварын тухай хуулийн 30.6, Хувь хүний орлогын албан татварын тухай хуулийн 17.2-д заасны дагуу холбогдох татварыг тодорхойлж тайлагнаагүй, үнэлгээ тооцоход шаардагдах мэдээллийг санаатайгаар нуун дарагдуулсан, худал мэдүүлж тайлагнасан бол газар ашиглах эрхийн гэрчилгээ болон газар ашиглах гэрээг цуцалж, ашиглалтын явцад учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2017 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

/Энэ хэсэгт 2019 оны 03 дугаар сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

441дүгээр зүйл.Сууц өмчлөгчдийн холбоонд орчны газрыг ашиглуулах

Хэвлэх

441.1.Сууц өмчлөгчдийн холбооны нэрийн өмнөөс тухайн холбооны гүйцэтгэх захирал орчны газрыг ашиглах тухай хүсэлтээ газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас баталсан загварын дагуу уг асуудлаар шийдвэр гаргах эрх бүхий аймаг, сум, нийслэлийн Засаг даргад гаргана.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

441.2.Орчны газрыг ашиглах тухай хүсэлтэд дараахь зүйлийг тусгана:

441.2.1.сууц өмчлөгчдийн холбооны оноосон нэр, оршин байгаа газрын хаяг, уг холбоог бүртгэсэн тухай сум, дүүргийн Засаг даргын Тамгын газрын тодорхойлолт;

441.2.2.нийтийн зориулалттай тухайн орон сууцны байшингийн байршил, хаяг;

441.2.3.ашиглуулах орчны газрын зориулалт, хэмжээ, зааг, байршил, нэгж талбар /ногоон зүлэг, мод, бут, сөөг, хүүхдийн тоглоомын талбай, сүүдрэвч, явган хүний зам, авто машины зогсоол зэрэг/-ийг харуулсан тойм зураг;

441.2.4.баг, хорооны Засаг даргын санал.

441.3.Нийтийн зориулалттай хэд хэдэн орон сууцны байшингийн орчны газар давхардаж байвал тухайн орон сууцны байшингийн сууц өмчлөгчдийн холбоод дундаас сонгогдсон аль нэг сууц өмчлөгчдийн холбооны гүйцэтгэх захирал хүсэлт гаргана.

441.4.Энэ хуулийн 441.2-д заасан хүсэлтийг нийслэл, дүүргийн газрын асуудал эрхэлсэн алба, сумын газрын даамал хүлээн авч шалгана. Энэхүү хүсэлт нь энэ хуулийн 441.2-т заасан шаардлагыг хангаагүй бол 14 хүртэл хоногийн хугацаа тогтоон хүсэлт гаргагчид уг шаардлагыг хангах боломж олгоно. Хэрэв тогтоосон хугацаанд шаардлагыг хангаагүй бол уг хүсэлтийг гүйцэтгэх захиралд буцаана.

441.5.Орчны газрыг сууц өмчлөгчдийн холбоонд ашиглуулах шийдвэрийг Газрын тухай хуулийн 21.2, 21.3, 21.4-т заасан эрх бүхий албан тушаалтан гаргах ба уг шийдвэрийг үндэслэн газрын асуудал эрхэлсэн алба, газрын даамал сууц өмчлөгчдийн холбооны гүйцэтгэх захиралтай газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын баталсан загварын дагуу гэрээ байгуулна.

441.6.Энэ хуулийн 441.5-д заасан гэрээнд дараахь зүйлийг тусгана:

441.6.1.газар ашиглуулах үндэслэл;

441.6.2.ашиглах газрын зориулалт;

441.6.3. газрын хэмжээ, байршил, заагийг харуулсан зураг, нэгж талбарын дугаар;

/Энэ заалтад 2018 оны 6 дугаар сарын 21-ний өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

441.6.4.газрын төлөв байдал, чанарын үзүүлэлт;

441.6.5.газар ашиглуулах хугацаа;

441.6.6.талуудын эрх, үүрэг, хүлээх хариуцлага;

441.6.7.газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх талаар хийх ажил;

441.6.8.газрыг хүлээн авсан тухай акт;

441.6.9.шаардлагатай гэж үзсэн бусад зүйл.

441.7.Сууц өмчлөгчдийн холбоонд ашиглуулах орчны газрын хэмжээг тогтоохдоо Барилгын тухай хуулийн 8 дугаар зүйл болон барилгын холбогдох норм, дүрмийг баримтална.

441.8.Сууц өмчлөгчдийн холбоонд ашиглуулах орчны газрын ерөнхий төлөвлөгөөг аймаг, нийслэлийн газрын асуудал эрхэлсэн алба болон хот байгуулалтын алба хамтран батална.

441.9.Сууц өмчлөгчдийн холбоонд ашиглуулах орчны газрын ашиглах хугацаа 15 жил байна. Энэ хуулийн 441.6-д заасан гэрээг нийтийн зориулалттай тухайн орон сууцны байшингийн ашиглалтын хугацаанд 15 жилээр хэдэн ч удаа сунгаж болно.

441.10.Сууц өмчлөгчдийн холбоо нь орчны газрыг ашиглах талаар энэ хуулийн 35.1.1, 35.1.3, 35.1.5-д заасан эрхийг эдэлж, энэ хуулийн 35.3.2, 35.3.5-д заасан үүрэг хүлээнэ. Сууц өмчлөгчдийн холбоо нь энэ хуулийн 441.6-д заасан гэрээнд дурдсан нөхцөл, болзлыг биелүүлнэ.

441.11.Сууц өмчлөгчдийн холбоо нь орчны газрыг ашиглуулах гэрээнд зааснаас өөр зориулалтаар газрыг ашигласан бол газрын асуудал эрхэлсэн алба, газрын даамал энэ хуулийн 441.5-д заасан гэрээг цуцалж, ашиглалтын явцад учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлнэ.

441.12.Сууц өмчлөгчдийн холбоо нь гэрээнд зааснаас өөр зориулалтаар орчныхоо газрыг ашигласнаас учирсан хохирол, гарсан зөрчлийг бүрэн барагдуулсаны дараа энэ хуулийн 441.2-т заасан журмын дагуу дахин хүсэлтээ гаргаж болно.

/Энэ зүйлийг 2005 оны 7 дугаар сарын 01-ний өдрийн хуулиар нэмсэн/

45 дугаар зүйл.Газар ашиглагчийн эрх, үүрэг

Хэвлэх

45.1.Газар ашиглагч нь энэ хуулийн 35.1.1, 35.1.2, 35.1.5, 35.3.1-35.3.5-д заасан болон бусад хууль тогтоомжид заасан эрх эдэлж, үүрэг хүлээнэ.

46 дугаар зүйл.Бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг нийтийн эдэлбэрт болон тусгай хэрэгцээнд ашиглах

Хэвлэх

46.1.Засгийн газар аймаг, сум, нийслэлийн Засаг дарга газар эзэмшигч, ашиглагчтай урьдчилан тохиролцож, гэрээ байгуулсны үндсэн дээр бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг тодорхой хугацаатайгаар нийтийн эдэлбэрт болон тусгай хэрэгцээнд төлбөртэй буюу төлбөргүйгээр ашиглаж болно.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

46.2.Засгийн газар нийгмийн зайлшгүй шаардлагыг үндэслэн бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг уг шаардлага арилтал захиргааны журмаар нийтийн эдэлбэрт болон тусгай хэрэгцээнд төлбөртэй буюу төлбөргүйгээр ашиглах тухай шийдвэр гаргаж болно.

47 дугаар зүйл.Газар эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болоход газар дээрх эд хөрөнгийн эрх дуусгавар болох

Хэвлэх

47.1.Газар эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болоход хууль болон гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол уг газар дээрх барилга байгууламж, бусад эд хөрөнгө өмчлөгч этгээдийн тэрхүү эд хөрөнгөө тухайн газар дээр ашиглах эрх дуусгавар болно.

47.2.Газар эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болоход хууль болон гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол тухайн газрыг эзэмшиж, ашиглаж байсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага газрыг нөхөн сэргээж, сайжруулсан байна.

47.3.Газар эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болоход газар дээрх барилга байгууламж, бусад эд хөрөнгийн талаар үүссэн маргааныг энэ хуулийн 60.1.4-т заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

48 дугаар зүйл.Бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах, уг газарт нэвтрэх, дайран өнгөрөх

Хэвлэх

48.1.Бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газарт нэвтрэх, дайран өнгөрөхийг хориглосон дохио тэмдэг тавих, хашаа барих зэргээр тусгайлан хамгаалаагүй бол хэн боловч тухайн газарт хохирол учруулахгүйгээр нэвтэрч, дайран өнгөрч болно. Хориглох дохио тэмдгийн загвар, түүнийг хэрэглэх журмыг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага тогтооно.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

48.2.Үл хөдлөх хөрөнгө өмчлөгч нь эд хөрөнгөө ашиглах, хамгаалах зорилгоор бусдын газраар дайран өнгөрөх зам, цахилгаан, холбооны болон инженерийн шугам татах, гарц гаргах болон бусад зориулалтаар бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглахыг шаардах эрхтэй.

48.3.Газар эзэмшигч, ашиглагч болон уг газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглахаар шаардаж буй этгээдийн хооронд хэлэлцэн тохиролцсоны үндсэн дээр газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах эрх үүснэ. Тухайн газрыг эзэмших, ашиглах эрх өөр этгээдэд шилжихэд газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах бусдын эрх хадгалагдана.

48.4.Газар эзэмшигч, ашиглагч нь газраа бусдад хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглуулснаас уг газрыг зориулалтын дагуу ашиглах боломжгүй болбол тийнхүү ашиглахыг зогсоохыг газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглаж байгаа этгээдээс шаардах эрхтэй.

48.5.Энэ хуулийн 48.2-т заасан эд хөрөнгийг өмчлөгч бус этгээдэд газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах эрх шилжүүлэхийг хориглоно.

48.6.Газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглахтай холбогдон үүссэн маргааныг энэ хуулийн 60.1.4-т заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

48.7.Газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглахтай холбогдсон бусад харилцааг Иргэний хуулийн холбогдох заалтаар зохицуулна.

481 дүгээр зүйл.Сервитут тогтоох

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

Хэвлэх

481.1.Эрх бүхий байгууллагаас олгосон газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах газрын эрхээ хэрэгжүүлэх, хүн амын нийтийн ашиг сонирхлыг хангах зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд бусдын өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхийг хязгаарлаж сервитут тогтоож болно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.2.Сервитут нь тодорхой нөхцөл, болзол, хугацаатай байх бөгөөд дараах төрөлтэй байна:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.2.1.нийтийн;

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.2.2.хувийн.

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.3.Сервитутыг дараах зориулалтаар тогтоож болно:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.3.1.дамжин өнгөрөх;

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.3.2.хил заагийн болон геодезийн байнгын цэг, тэмдэгт тавих;

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.3.3.гамшгийн эрэл болон хор уршгийг арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх;

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.3.4.инженерийн барилга байгууламж, шугам сүлжээ байгуулах, ашиглах;

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.3.5.хайгуул судалгаа, түүнтэй ижил төстэй бусад үйл ажиллагаа явуулах;

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.3.6.усны сан болон ойн сангийн газарт байгалийн дагалт баялаг ашиглах, аялах.

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.4.Хүн амын нийтийн ашиг сонирхлыг хангах зайлшгүй шаардлагыг үндэслэн улсын болон орон нутгийн чанартай авто зам, төмөр зам, дүүжин тээвэр, гүүр, гүүрний барилга байгууламж, явган болон дугуйн зам, нийтийн тээврийн үйлчилгээний барилга байгууламж байгуулахад нийтийн сервитут тогтооно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.5.Энэ хуулийн 481.4-т заасны дагуу нийтийн сервитут тогтоосон бол газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхтэй этгээдэд нөхөх олговор олгож болно. Нөхөх олговрын хэмжээг тооцох, нөхөх олговрыг тогтоох, нөхөх олговрыг дүйцүүлэн тооцох журмыг газрын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага батална.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.6.Энэ хуулийн 481.4-т заасан нийтийн сервитут тогтоох асуудлыг аймаг, нийслэлийн газрын алба, хоёр, түүнээс дээш аймаг, нийслэлийн нутаг дэвсгэрийг хамарсан нийтийн сервитут тогтоох асуудлыг газрын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага, улсын тусгай хэрэгцээний газар нийтийн сервитут тогтоох асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.7.Нийтийн сервитут тогтооход эрх нь хязгаарлагдаж байгаа газар өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагч этгээдэд мэдэгдэж, нийтийн сервитут тогтоох шийдвэрийг энэ хуулийн 481.6-д заасан байгууллага гарган цахим системд бүртгэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.8.Сервитут тогтоолгуулсан этгээд газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхтэй этгээдийн аливаа үйл ажиллагаанд саад учруулахыг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.9.Нийтийн болон хувийн сервитут тогтоох болон дуусгавар болгох шийдвэрийг цахим системд бүртгэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.10.Газар өмчлөх, эзэмших, ашиглах эрхтэй этгээдүүд хоорондоо хувийн сервитут тогтоох гэрээ байгуулан бүртгүүлэх хүсэлтээ сервитут тогтоосон газрын хил заагийг кадастрын зургийн хамт аймаг, нийслэлийн газрын албанд гаргана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.11.Энэ хуулийн 481.10-д заасан хүсэлтийг аймаг, нийслэлийн газрын алба хүлээн авч, цахим системд бүртгэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

481.12.Хувийн сервитуттай холбогдсон энэ хуульд зааснаас бусад харилцааг Иргэний хуулиар зохицуулна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

49 дүгээр зүйл.Зарим этгээдийн газар ашиглах эрх дуусгавар болоход газар дээрх эд хөрөнгийн эрх дуусгавар болох

Хэвлэх

49.1.Энэ хуулийн 44 дүгээр зүйлд заасан этгээдийн газар ашиглах эрх дуусгавар болоход хуульд өөрөөр заагаагүй бол уг этгээдийн газар дээрх барилга байгууламж, бусад эд хөрөнгө өмчлөгч этгээдийн тэрхүү эд хөрөнгөө тухайн газар дээр ашиглах эрх дуусгавар болно.

ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

Газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах

50 дугаар зүйл.Газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах нийтлэг шаардлага

Хэвлэх

50.1.Газар эзэмшигч, ашиглагч нь газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах талаар дараахь шаардлагыг биелүүлнэ:

50.1.1.газрын төлөв байдал, чанарыг хадгалах, байгалийн аясаар болон хүний үйл ажиллагааны улмаас хөрсний үржил шим буурах, газрын ургамлын бүрхэвч талхлагдах, хөрс элэгдэх, эвдрэх, хуурайших, намагжих, давсжих, бохирдох, хордохоос сэргийлэх арга хэмжээг өөрийн зардлаар хариуцах;

50.1.2.ашигт малтмал олборлох, барилгын материал бэлтгэх, төмөр зам, авто зам тавих, эрэл хайгуул, сорилт туршилт, шинжилгээний ажил хийх болон бусад хэрэгцээнд зориулан ухаж ашигласнаас эвдэрч гэмтсэн газрыг тухай бүр өөрийн хүч, хөрөнгөөр нөхөн сэргээж, засаж тохижуулж байх;

50.1.3.газар, түүний баялаг, түгээмэл тархацтай ашигт малтмал ашиглахдаа байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх;

50.1.4.ойн төгөл, ховор, ховордсон амьтан, ургамал, түүх, соёлын дурсгалт зүйл бүхий газрыг хамгаалах;

50.1.5.бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газарт байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлөх үйл ажиллагаа явуулахгүй байх.

602.1.Газар өмчлүүлэх, эзэмших, ашиглах, чөлөөлөхтэй холбоотой энэ хуулийн 601.1.3, 601.3-т заасны дагуу гаргасан гомдол, Захиргааны ерөнхий хуулийн 94.2-т заасан хүсэлтийг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий орон тооны бус Нийслэлийн газрын эрхийн маргаан таслах зөвлөл /цаашид “Маргаан таслах зөвлөл” гэх/ ажиллана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

51 дүгээр зүйл.Газрыг ашиглах эрүүл ахуйн шаардлага

Хэвлэх

51.1.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага газар ашиглахтай холбогдолтой зураг төсөл боловсруулах, шинэ технологи нэвтрүүлэх, Монгол Улсад өмнө нь сорьж, шалгаагүй химийн бодис, бордоог газарт хэрэглэхдээ мэргэжлийн эрх бүхий байгууллагаар байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг өөрийн зардлаар хийлгэнэ.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

51.2.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь байгаль орчны тэнцвэрт байдал, хүн амын эрүүл мэнд, мал, амьтан, агаар, ой, ус, ургамалд сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй барилга байгууламж барих, тоног төхөөрөмж байршуулах, үйлдвэрийн хаягдал, бохир ус, хортой болон бусад бодисыг газрын дор хадгалах, булах ажлыг мэргэжлийн эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлтэйгээр гүйцэтгэнэ.

51.3.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ хуулийн 51.2-т заасан ажлыг гүйцэтгэхийн өмнө энэ тухайгаа тухайн шатны Засаг даргад урьдчилан мэдэгдэж, хүн амд мэдээлэн, уг газрын заагийг тэмдэгжүүлж, сэрэмжлүүлэх байнгын дохио тэмдэгтүүд өөрийн хөрөнгөөр байрлуулна.

52 дугаар зүйл.Бэлчээр, түүнийг зохистой ашиглах, хамгаалах

Хэвлэх

52.1.Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тухайн нутгийн онцлог, бэлчээрийг ашиглаж ирсэн уламжлал, зохистой ашиглах, хамгаалах, нөхөн сэргээх шаардлагыг харгалзан өвөлжөө, хаваржаа, зуслан, намаржаа, отрын нөөц нутаг гэсэн ерөнхий хуваарийн дагуу газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусган батална.

52.2.Зуслан, намаржаа болон отрын бэлчээрийг баг, хот айлаар хуваарилж нийтээр ашиглана. Тухайн жилийн бэлчээрийн гарц, иргэдийн саналыг харгалзан өвөлжөө, хаваржааны бэлчээрийг малаас чөлөөлөх, мал оруулах хугацааг сум, дүүргийн Засаг дарга тогтоож, баг, хорооны Засаг дарга, иргэд мөрдөж хэрэгжүүлнэ. Өвөлжөө, хаваржааны тодорхой нутаг бэлчээрийг талхлагдахаас хамгаалах, нөхөн сэргээх зорилгоор тухайн бүс нутгийн онцлог, бэлчээр ашиглаж ирсэн уламжлал, газрын даац, чадавхийг харгалзан, багийн иргэдийн Нийтийн Хурлын саналыг үндэслэн сумын Засаг дарга малчдад болзол, гэрээний дагуу хэсэг бүлгээр ашиглуулж болно.

52.3.Ойн сан бүхий газрыг зохих хууль тогтоомжийн дагуу бэлчээрт ашиглаж болно.

52.4.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал нь байгаль орчин, нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдлыг харгалзан нутаг дэвсгэртээ бэлчээрийн болон суурин мал маллагааны бүс нутгийг тогтоож болно.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

52.5.Эрчимжсэн суурин мал аж ахуй эрхлэх болон тэжээвэр амьтныг өсгөн үржүүлэх зорилгоор хашсан бэлчээрийг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад улирал харгалзахгүй тодорхой болзол, гэрээний дагуу ашиглуулж болно.

52.6.Энэ хуулийн 52.1-д заасан ерөнхий хуваарь, 52.4, 52.5-д заасан газрын хэмжээ болон уг газрыг ашиглуулахтай холбогдсон журмыг тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал тогтооно.

52.7.Өвөлжөө, хаваржааны доорхи газрыг Монгол Улсын иргэн хот айлаар дундаа хамтран эзэмшиж болно.

52.8.Гамшиг, аюулт үзэгдэл, ослын улмаас өөр аймаг, сумын нутаг дэвсгэрт нүүдэллэх шаардлага гарвал тухайн шатны Засаг дарга нар уг асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэнэ. Хэрэв тохиролцохгүйд хүрвэл уг асуудлыг дээд шатны Засаг дарга буюу Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2017 оны 2 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

52.9.Гамшиг, аюулт үзэгдэл тохиолдсон үед ашиглах сум дундын отрын нөөц нутаг, түүний заагийг аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, аймаг дундын отрын нөөц нутаг, түүний заагийг орон нутгийн удирдлагын хүсэлтийг харгалзан Засгийн газар тогтооно.

/Энэ хэсэгт 2017 оны 2 дугаар сарын 02-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

52.10.Бэлчээр ашиглах асуудлаар гарсан аливаа маргааныг багийн иргэдийн Нийтийн Хурлаар хэлэлцэж зохицуулна. Эс тохиролцсон тохиолдолд сумын Засаг дарга шийдвэрлэнэ.

53 дугаар зүйл.Хадлангийн талбайг зохистой ашиглах, хамгаалах

Хэвлэх

53.1.Сум, дүүргийн Засаг дарга мэргэжлийн эрх бүхий байгууллагатай хамтран хадлангийн талбайд газар зохион байгуулалтын арга хэмжээ авч, түүний хэрэгжилтийг хангана.

53.2.Сум, дүүргийн Засаг дарга хадлан авах бололцоотой талбайг жил бүр иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад ашиглуулахаар баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын саналыг үндэслэн хуваарилж, түүний хэрэгжилтийг зохион байгуулна.

53.3.Газрын нэгдмэл сангийн ангилалд бүртгэгдсэн хадлангийн талбайд 5 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн хадлан авч дуустал мал бэлчээхийг хориглоно.

53.4.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага сум, дүүргийн Засаг даргатай тохиролцон бэлчээрийн зохих ургацтай хэсгийг хадлангийн талбай болгон ашиглаж болно. Энэ нь газрын нэгдмэл сангийн ангилалд бүртгэгдсэн хадлангийн газарт хамаарахгүй.

53.5.Сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг үндэслэн, хадлангийн талбайг усалгаатай болгох, хамгаалах, бордох, ойн зурвас тарих зэргээр өөрийн хүч, хөрөнгөөр сайжруулалт хийж, ургацыг нь тогтвортой дээшлүүлсэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад сумын Засаг дарга уг талбайг нь эзэмшүүлж болно.

54 дүгээр зүйл.Тариалангийн талбайг зохистой ашиглах, хамгаалах

Хэвлэх

54.1.Энэ хуулийн 29.2, 29.3, 29.5-д зааснаас бусад тохиолдолд шинээр тариалангийн талбай бий болгох асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хууль, 2004 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар тус тус өөрчлөлт оруулсан/

54.2.Тариалангийн зориулалтаар газар эзэмшиж, ашиглаж байгаа этгээд хөрсийг хамгаалах, түүний үржил шимийг бууруулахгүй байх арга хэмжээ байнга авч, хууль тогтоомжид заасан хугацаа, журмын дагуу тухайн газарт агрохимийн шинжилгээ хийлгүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2004 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

54.3.Тариалангийн газрыг өмчлөгч, эзэмшигч, ашиглагчийн албан ёсны зөвшөөрөлгүйгээр тухайн газарт мал, амьтан оруулах, бэлчээхийг хориглоно.

/Энэ хэсэгт 2004 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

54.4.Тариалангийн газрыг эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг багийн иргэдийн Нийтийн Хурлын санал, сумын иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэрийг үндэслэн сумын Засаг дарга зохион байгуулна.

55 дугаар зүйл.Газрын хэвлийг зохистой ашиглах, хамгаалах

Хэвлэх

55.1.Газрын хэвлийг ашиглахтай холбогдсон үйл ажиллагаа нь улс, аймаг, нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө, сум, нийслэл, дүүргийн тухайн жилийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөнд тусгагдсан байна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

55.2.Газрын хэвлийг ашиглагч нь байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ, газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх төсөлтэй байна.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

55.3.Газрын хэвлийг ашиглагч нь үйл ажиллагаагаа эхлэхээс өмнө байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг эрх бүхий мэргэжлийн байгууллагаар хийлгүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2012 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

55.4.Газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх төсөл, түүнд үндэслэсэн төлөвлөгөөг жил бүр боловсруулж, газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаар баталгаажуулна.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

55.5.Газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх төлөвлөгөөнд тусгагдсан ажлын гүйцэтгэлийг жил бүр тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар хэлэлцүүлж, дүгнүүлнэ.

56 дугаар зүйл.Хот, тосгон, бусад суурины газрыг зохистой ашиглах, хамгаалах

Хэвлэх

56.1.Хот, тосгон бусад суурины газарт иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах үйл ажиллагааг зөвхөн тухайн хот, тосгон, бусад суурины харьяалах засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг үндэслэн боловсрогдож батлагдсан хот, тосгоны хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, түүнд тулгуурласан үе шатны болон хэсэгчилсэн төлөвлөгөөний дагуу энэ хуульд заасан журмаар хэрэгжүүлнэ.

56.2.Хотын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө зохиогдоогүй хот, тосгон, бусад сууринд газар эзэмшүүлэх, ашиглуулах асуудлыг тухайн засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийн газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөг үндэслэн энэ хуульд заасны дагуу шийдвэрлэнэ.

56.3.Хот, тосгон, бусад суурины нутаг дэвсгэрт газар эзэмшүүлэх, ашиглуулахад дэд бүтцийн хангамж, хөгжлийн чиглэл, ариун цэвэр, эрүүл ахуй, экологи, галын аюулгүй байдлын шаардлага, газар зохион байгуулалт, хот байгуулалтын төлөвлөгөөг үндэслэнэ.

56.4.Хот, тосгон бусад суурины доторх бусдын эзэмшил, ашиглалтад олгогдоогүй газрыг тухайн шатны Засаг дарга шийдвэр гаргаж, газар зохион байгуулалтын төлөвлөгөөний дагуу ашиглалтын зориулалт, ашиглаж эхлэх хугацаа бусад нөхцөл шаардлагуудыг бичсэн дохио, санамж тавих, хашаа, хайс татах, сахиул ажиллуулах зэргээр хамгаалалтад авна.

56.5.Газар эзэмших, ашиглах хугацаа дууссан, тэрчлэн зохих зөвшөөрөлгүй барилга байгууламж барьсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад газар чөлөөлөх тухай мэдэгдлийг эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтнаас өгсөн тохиолдолд тухайн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага заасан хугацаанд багтааж газар чөлөөлөх үүрэгтэй.

56.6.Хот, тосгоны өнгө үзэмж, эрүүл ахуйн нөхцлийг сайжруулах, газрыг хамгаалах, нөхөн сэргээх шаардлагын дагуу газар эзэмшигч нь эзэмшилд авсан газрын 10-аас доошгүй хувийг ногоон байгууламжтай байлгана.

56.7.Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн орчны газрын ногоон зүлэг, мод, бут, сөөг, хүүхдийн тоглоомын талбай, сүүдрэвч, явган хүний болон автомашины зам, машины зогсоол тэдгээртэй адилтгах байгууламжийн төлөвлөлт, барилгажилтийн норм, дүрмийг барилга, хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

/Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

56.8.Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн орчны газрыг тохижуулах, арчлах, цэвэрлэх, хамгаалах үүргийг тухайн сууц өмчлөгчдийн холбоо хариуцна.

/Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

56.9.Орчны газарт байрлаж байгаа инженерийн шугам сүлжээ, тоног төхөөрөмжийн ашиглалт, засвар үйлчилгээ эрхэлж байгаа мэргэжлийн байгууллагын үйл ажиллагаанд саад учруулахыг хориглоно.

/Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

56.10.Сууц өмчлөгчдийн холбоонд гэрээгээр ашиглуулж байгаа орчны газарт хийх засвар, үйлчилгээ нь газар ухах, хүүхдийн тоглоомын талбай, сүүдрэвч, явган хүний болон автомашины зам, машины зогсоолыг нь буулгах зэргээр тухайн газарт өөрчлөлт оруулахаар бол мэргэжлийн байгууллага нь сууц өмчлөгчдийн холбоотой урьдчилан тохиролцож, гэрээ байгуулна.

/Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

57 дугаар зүйл.Газрын нэгдмэл санд төрийн хяналт тавих

Хэвлэх

57.1.Газрын нэгдмэл санг эзэмших, ашиглах, хамгаалах болон газрын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд Засгийн газар, газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага, аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг дарга хууль тогтоомжид заасан эрх хэмжээнийхээ дагуу хяналт тавина.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

57.2.Газрын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд тавих хяналтыг хууль тогтоомжийн дагуу эрх олгогдсон газар, байгаль орчны болон ургамал, хорио цээр, эрүүл ахуй, геологи, уул уурхайн зэрэг мэргэжлийн байгууллагууд хэрэгжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 11 дүгээр сарын 11-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

57.3.Зохих зөвшөөрөлгүйгээр газар дээр барилга, байгууламж барьсан, эсхүл бусад хэлбэрээр түүнийг дур мэдэн эзэмшсэн бол аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга уг газрыг чөлөөлөх тухай хугацаатай мэдэгдэл өгнө.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

57.4.Мэдэгдэлд заасан хугацаанд газрыг чөлөөлөөгүй бол аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга уг газрыг албадан чөлөөлөх арга хэмжээ авч, холбогдох зардлыг гэм буруутай этгээдээс гаргуулна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

57.5.Энэ хуулийн 57.4-т зааснаар газрыг чөлөөлөөгүй бол уг барилга, байгууламжийг шаардлагатай гэж үзвэл төрийн өмчлөлд үнэ төлбөргүй шилжүүлнэ.

58 дугаар зүйл.Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа, түүнийг гаргах

Хэвлэх

58.1.Газрыг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах үйл ажиллагаанд төрийн хяналтыг тасралтгүй хэрэгжүүлэх зорилгоор газрын төлөв байдал, чанарын тогтвортой, гол үзүүлэлтүүдийг хууль тогтоомжид заасан хугацаанд давтан тодорхойлж улсын хяналтад авсан анхны үзүүлэлтүүдтэй харьцуулан дүгнэлт гаргахыг газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа гэнэ.

58.2.Тариалангийн газраас бусад ангиллын газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг дараахь үзүүлэлтээр гаргана:

/Энэ хэсгийг 2004 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

58.2.1.хөрсний үржил шимт үе давхаргын зузаан;

58.2.2.хөрсний ялзмагийн агууламж;

58.2.3.хөрсний бохирдолт, хордолт;

58.2.4.газрын гадаргын төрх байдлын өөрчлөлт;

58.2.5.ургамлын ургац, бүрхэвчийн өөрчлөлт;

58.2.6.бэлчээр, хадлангийн талбайн ургамлын зүйлийн бүрэлдэхүүний өөрчлөлт.

58.3.Энэ хуулийн 58.2-т заасан үзүүлэлт дээр тухайн газрын онцлогийг харгалзан нэмж хэрэглэх үзүүлэлт, газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааны үзүүлэлтийг тодорхойлох аргачлалыг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага тогтооно.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан, энэ хэсгийг 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

58.4.Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг эрх бүхий мэргэжлийн байгууллага хийж, дүгнэлт гаргана.

58.5.Газрын нэгдмэл сангийн бүх ангиллын газрыг 5 жилд нэг удаа газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаанд заавал хамруулах бөгөөд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болоход энэхүү баталгааг гаргана.

58.6.Эрхийн гэрчилгээгээр эзэмшиж, ашиглаж буй газрын төлөв байдал, чанарыг газар эзэмшигч, ашиглагч, улсын болон аймаг, сум, нийслэлийн тусгай хэрэгцээний газрын төлөв байдал, чанарыг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага болон аймаг, нийслэл, сумын Засаг дарга, бусад газрын төлөв байдал, чанарыг тухайн шатны Засаг дарга тус тус хариуцна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2023 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар "төв" гэснийг хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

/Энэ хэсэгт 2003 оны 6 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт, 2005 оны 1 дүгээр сарын 27-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

58.7.Газар эзэмшигч, ашиглагч нь газрынхаа төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг өөрийн хөрөнгөөр, анх удаа иргэн аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзэмшил, ашиглалтад олгож байгаа болон бусад газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгааг улсын буюу орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2003 оны 1 дүгээр сарын 2-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

58.8.Газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа хийх ажлын үнэлгээг Засгийн газар тогтооно.

58.9.Тариалангийн газарт газрын төлөв байдал, чанарын улсын хянан баталгаа /агрохимийн шинжилгээ/ хийхэд баримтлах журам, хэрэглэх үзүүлэлтийг Тариалангийн тухай хуулиар зохицуулна.

/Энэ хэсгийг 2004 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

ДОЛДУГААР БҮЛЭГ

Бусад зүйл

59 дүгээр зүйл.Газрын харилцааны талаархи цагдаагийн байгууллагын үүрэг

Хэвлэх

59.1.Газар чөлөөлүүлэх, албадан нүүлгэхэд цагдаагийн байгууллага дараахь үүрэгтэй:

59.1.1.хууль, гэрээнд заасан үндэслэлээр газар эзэмших, ашиглах эрх дуусгавар болсон, эсхүл зохих зөвшөөрөлгүйгээр газар эзэмшсэн, ашигласан бол албадан нүүлгэх тухай Засаг даргын шийдвэрийн биелэлтийг хангах;

59.1.2.газар чөлөөлүүлэх, албадан нүүлгэхэд хүч хэрэглэсэн буюу зохион байгуулалттайгаар саатуулсан, эсэргүүцсэн бол зохих журмын дагуу арга хэмжээ авах.

60 дугаар зүйл.Аймгийн нутаг дэвсгэр дэх газартай холбогдон үүссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх

/Энэ зүйлийн гарчигт 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө/

Хэвлэх

60.1.Газартай холбогдон үүссэн дараахь маргааныг дор дурдсан байгууллага, албан тушаалтан шийдвэрлэнэ:

60.1.1.газар эзэмших, ашиглах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага болон Засаг даргын хооронд үүссэн маргааныг тухайн Засаг даргын дээд шатны Засаг дарга;

60.1.2.газар эзэмших, ашиглах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүссэн маргаан, газар ашиглах гэрээний нөхцөл, болзлын талаар газар эзэмшигч ба ашиглагчийн хооронд үүссэн маргааныг зохих шатны Засаг дарга;

60.1.3.газрын төлөв байдал, чанар, түүнийг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах талаар үүссэн маргааныг хууль тогтоомжийн дагуу зохих мэргэжлийн байгууллагын хяналт хариуцсан албан тушаалтан буюу тухайн шатны Засаг дарга;

60.1.4.бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах талаар болон газартай холбогдон үүссэн эд хөрөнгийн маргааныг арбитрын хэлэлцээртэй бол арбитрын журмаар, бусад тохиолдолд шүүх.

/Энэ заалтад 2017 оны 1 дүгээр сарын 26-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан/

60.2.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага газартай холбогдон үүссэн маргааны талаар энэ хуулийн 60.1.1, 60.1.2, 60.1.З-т заасан байгууллага, албан тушаалтны гаргасан шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл уг маргааныг тэдгээрийн дээд шатны албан тушаалтан, байгууллага, эсхүл шүүхээр шийдвэрлүүлнэ.

60.3.Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжийн ашиглаж буй газартай холбогдон үүссэн маргааныг талуудын хооронд байгуулсан гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол энэ зүйлд заасан журмын дагуу шийдвэрлэнэ.

601 дүгээр зүйл.Нийслэлийн нутаг дэвсгэр дэх газартай холбогдон үүссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх
 

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

601.1.Газартай холбогдон үүссэн дараах маргааныг доор дурдсан байгууллага, албан тушаалтан шийдвэрлэнэ:

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.1.1.газартай холбоотой иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүссэн маргааныг нийслэл, дүүргийн газрын алба;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.1.2.газрын төлөв байдал, чанар, түүнийг үр ашигтай, зохистой ашиглах, хамгаалах талаар үүссэн маргааныг зохих хяналтын байгууллага, нийслэл, дүүргийн газрын алба;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.1.3.иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын нийслэлийн Засаг даргын шийдвэртэй холбоотой болон газар чөлөөлөх, газрын төлбөртэй холбоотой маргааныг Нийслэлийн газрын эрхийн маргаан таслах зөвлөл;

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.1.4.бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газрыг хязгаарлагдмал эрхтэйгээр ашиглах болон газартай холбогдон үүссэн эд хөрөнгийн маргааныг арбитрын хэлэлцээртэй бол арбитрын журмаар, бусад тохиолдолд шүүх.

/Энэ заалтыг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.2.Энэ хуулийн 601.1.1, 601.1.2-т заасны дагуу гаргасан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын гомдлыг нийслэл, дүүргийн газрын алба нь 30 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.3.Энэ хуулийн 601.2-т заасан хугацаанд нийслэл, дүүргийн газрын алба хариу өгөөгүй, хуульд заасан чиг үүргээ хэрэгжүүлээгүй, нийслэл, дүүргийн газрын албаны шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь шийдвэрийг гардан авснаас хойш 14 хоногийн дотор энэ хуулийн 602 дугаар зүйлд заасны дагуу Нийслэлийн газрын эрхийн маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.4.Энэ хуулийн 601.1, 601.3-т заасан гомдол нь Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хуулийн 10 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан байна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

601.5.Гадаадын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжийн ашиглаж байгаа газартай холбогдон үүссэн маргааныг талуудын хооронд байгуулсан гэрээнд өөрөөр заагаагүй бол энэ зүйлд заасан журмын дагуу шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

602 дугаар зүйл.Маргаан таслах зөвлөл

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

602.1.Газар өмчлүүлэх, эзэмших, ашиглах, чөлөөлөхтэй холбоотой энэ хуулийн 601.1.3, 601.3-т заасны дагуу гаргасан гомдол, Захиргааны ерөнхий хуулийн 94.2-т заасан хүсэлтийг хянан шийдвэрлэх чиг үүрэг бүхий орон тооны бус Нийслэлийн газрын эрхийн маргаан таслах зөвлөл /цаашид “Маргаан таслах зөвлөл” гэх/ ажиллана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

602.2.Маргаан таслах зөвлөлийн ажиллах журам, бүрэлдэхүүнийг Засгийн газар батална. Маргаан таслах зөвлөлийн ажиллах журамд хурлын ирц, зөвлөлийн гишүүдийн эрх, үүрэг, маргаанд оролцогчдын эрх, үүрэг, тайлбар, нотлох баримтыг хянах, дүгнэлт гаргах, шийдвэрлэх, зөвлөлийн шийдвэрийг мэдээлэх зэрэг асуудлыг тусгасан байна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

602.3.Маргаан таслах зөвлөл нь есөн хүний бүрэлдэхүүнтэй байх ба дарга, нарийн бичгийн дарга, гишүүдээс бүрдэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

602.4.Маргаан таслах зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд газрын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, нийслэлийн газрын албаны төлөөлөл, мэргэжлийн төрийн бус байгууллагын төлөөллийг оролцуулан байгуулна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

602.5.Маргаан таслах зөвлөлийн гишүүн нь газар зохион байгуулагч, газрын кадастр, газрын үнэлгээ, геодезийн инженер, эрх зүйч, эдийн засагч мэргэжилтэй, мэргэжлээрээ 5-аас доошгүй жил ажилласан туршлагатай байна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

602.6.Маргаан таслах зөвлөлийн ажлын албаны үүргийг нийслэлийн газрын алба хэрэгжүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603 дугаар зүйл.Маргаан таслах зөвлөлд гомдол гаргах, шийдвэрлэх

/Энэ зүйлийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

Хэвлэх

603.1.Маргаан таслах зөвлөл нь хууль тогтоомжид нийцүүлэн дүгнэлт гаргана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603.2.Маргаан таслах зөвлөл нь маргаанд оролцогч талуудаас нотлох баримт шаардах эрхтэй бөгөөд нотлох баримт ирүүлээгүй бол ирүүлсэн нотлох баримтын хүрээнд гомдлыг хянан дүгнэнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603.3.Нийслэлийн Засаг дарга, нийслэл, дүүргийн газрын алба энэ хуулийн 602.1-д заасан дүгнэлтийг үндэслэн өмнө гаргасан шийдвэрээ хүчингүй болгох, өөрчлөх шийдвэр гаргаж болно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603.4.Гомдол нь Иргэдээс төрийн байгууллага, албан тушаалтанд гаргасан өргөдөл, гомдлыг шийдвэрлэх тухай хуулийн 10 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангаагүй, гомдлын нөхцөл байдлыг цаашид тодруулах шаардлагатай, нэмж тодруулах зүйлийн цар хүрээ нь Маргаан таслах зөвлөлийн магадлан судлах боломжоос хэтэрсэн, Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хуулийн 65.1.3-т заасан шалтгаанаар маргаан таслах зөвлөл нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын гомдлыг хянан шийдвэрлэх боломжгүй бол гомдол гаргагчид 14 хоногийн дотор буцаана.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603.5.Маргаан таслах зөвлөл нь гомдлыг хүлээн авснаас хойш 30 хоногийн дотор шийдвэрлэх бөгөөд нэг удаа 30 хүртэл хоногоор сунгаж болно. Тус дүгнэлтийг маргааны оролцогч талуудад гардуулна.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603.6.Маргаан таслах зөвлөлийн гаргасан дүгнэлтийг оролцогч талууд хүлээн зөвшөөрөөгүй тохиолдолд дүгнэлтийг гардан авснаас хойш 30 хоногийн дотор шүүхэд хандах эрхтэй.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603.7.Маргаан таслах зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга нь маргаан таслах зөвлөлийн хэлэлцсэн асуудал болон гаргасан шийдвэрийн үндэслэлийн тэмдэглэлийг хөтөлж, зөвлөлийн шийдвэрийг гомдол гаргасан хүн, хуулийн этгээдийн нэр, хувийн мэдээллийг таних боломжгүйгээр цахим хуудсаар мэдээлнэ.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

603.8.Маргаан таслах зөвлөл нь маргаан үүссэн шалтгаан, түүний нөхцөлийг арилгуулах, газрын хууль тогтоомж зөрчигдөхөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор зөвлөмж гаргаж, газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны бүх шатны байгууллагад хүргүүлж болно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн бөгөөд 2024 оны 03 дугаар сарын 15-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

61 дүгээр зүйл.Хууль бус шийдвэрийг хүчингүй болгох, үйлдлийг таслан зогсоох

Хэвлэх

61.1.Төрийн эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтан өөрийн шийдвэр, үйлдэл /эс үйлдэхүй/-ээрээ газрын тухай хууль тогтоомж, газар эзэмшигч, ашиглагчийн хууль ёсны ашиг сонирхлыг зөрчсөн бол уг байгууллага, албан тушаалтан өөрөө буюу түүний дээд шатны байгууллага, албан тушаалтан, эсхүл шүүх уг хууль бус шийдвэрийг хүчингүй болгож, үйлдлийг таслан зогсооно.

62 дугаар зүйл.Хохирлыг нөхөн төлүүлэх

Хэвлэх

62.1.Газарт хохирол учруулсан гэм буруутай этгээд нь Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээсэн эсэхээс үл хамааран уг хохирлыг өөрийн хүч хөрөнгөөр арилгах арга хэмжээ авах бөгөөд хэрэв мэргэжлийн байгууллагаар гүйцэтгүүлсэн бол үүнтэй холбогдон гарсан зардлыг бүрэн хариуцна.

/Энэ хэсэгт 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

62.2.Газарт учирсан хохирол мэдэгдэж байхад уг газрыг эзэмшилдээ шилжүүлэн авсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага уг хохирлыг өөрийн хөрөнгөөр барагдуулна.

63 дугаар зүйл.Хууль зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

Хэвлэх

63.1.Энэ хуулийг зөрчсөн албан тушаалтны үйлдэл нь гэмт хэргийн шинжгүй бол Төрийн албаны тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

63.2.Энэ хуулийг зөрчсөн хүн, хуулийн этгээдэд Эрүүгийн хууль, эсхүл Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ.

/Энэ зүйлийг 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн хуулиар өөрчлөн найруулсан/

64 дүгээр зүйл.Хууль хүчин төгөлдөр болох

Хэвлэх

64.1.Энэ хуулийг 2003 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА С.ТӨМӨР-ОЧИР

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

www.Legalinfo.mn - Хуулийн нэгдсэн портал

LAW OF MONGOLIA

June 7, 2002 Ulaanbaatar city

LAW ON LAND

/Revised version/

CHAPTER ONE GENERAL PROVISIONS Article 1.Purpose of the Law

1.1.The purpose of this law is to regulate possession, use of land by a citizen, entity and organization, and other related issues.

Article 2.Legislation on Land

2.1.The legislation on land shall consist of the Constitution of Mongolia, Civil Code, this law and other legislative acts issued in conformity therewith.

2.2.Issues related to use and protection of underground resources, forests, water, air, flora, fauna and other natural resources shall be regulated by relevant legislative acts.

Article 3.Legal Definitions

3.1.The following terms used hereby in this law shall be interpreted as follows:

3.1.1."land" means a piece of space including the land surface, its soil, forests, water and plants;

3.1.2."to own land" means to be in legitimate control of land with the right to dispose of this land;

3.1.3."to possess land" means to be in legitimate control of land in accordance with purpose of its use and terms and conditions specified in respective land contracts;

3.1.4."to use land" means to undertake a legitimate and concrete activity to make use of some of the land's specific qualities in accordance with contracts made with owners and possessors of land within the legal scope;

3.1.5."To vacate land" means removing obstacles from the land by such actions as transferring buildings and other properties on the land, and rehabilitating the land for the purpose of returning the land to the owner upon expiration of the right to possess or use the land, or when land has been used without authorization according to the provision set forth in legislation and agreement;

3.1.6."Pastureland" means rural agricultural land covered with natural and cultivated vegetation for grazing of livestock and animals;

3.1.7."A certificate of land possession" means a document certifying rights of land possession granted to Mongolian citizens, companies, organizations in accordance with this law;

3.1.8."A certificate of land use" means a document certifying rights of land use granted to foreign countries, international organizations, and companies with foreign investment, foreign legal entities, foreign citizens and stateless person's in accordance with this law;

3.1.9."public land" means the state owned land and that was designated for public use by relevant procedures.

/This provision was added by the Law of 26 June 2015/

3.1.10."personal profile of unit area means a complex of paper and electronic documents relating to right to land ownership and its other property rights"

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

Article 4.Government Principles with Relation to Land

4.1.The government shall pursue the following principles in relation to land:

4.1.1.The integrity of the territory of Mongolia shall be maintained and the territory of land shall be unified;

4.1.2.the land shall be under state monitoring and protection;

4.1.3.fairness and equity shall be ensured with respect to ownership, possession and use of land;

4.1.4.following terms and procedures of the law, the land shall be used efficiently, rationally and for its main purpose, and shall be protected and rehabilitated;

4.1.5.any activities that may cause damage to human health, nature protection, national security, or those that may cause ecological imbalance shall not be undertaken;

4.1.6.ensure citizens' involvement in land management and planning;

/This provision was added by the Law of 26 June 2015/

4.1.7.immoveable property over the land shall be an integral part of the land.

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

Article 5.Land Owner

5.1.Any land other than that granted for ownership to citizens of Mongolia shall be the state property.

5.2.Land, excluding pastureland, land for common tenure and land for the state special state needs, may be given for ownership to citizens of Mongolia only.

5.3.Issues related to giving land for ownership to citizens of Mongolia shall be regulated by the relevant law.

5.4.Land owner shall register its right to own land in the state register in accordance with Law on State Register of Property Rights.

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

Article 6.Land Possessor and Land User

6.1.Mongolian citizens of 18 years and over (hereinafter referred to as "citizens"), companies and organizations may possess or use land in compliance with this law.

6.2.Unless otherwise provided in law, following land, shall be used for common purpose under relevant government agency's control and regulation:

6.2.1.pasturelands, water points in pasturelands, wells and salt licks;

6.2.2.public tenure lands in cities, villages and other settlements;

6.2.3.land under roads and networks;

6.2.4.lands with forest resources;

6.2.5.lands with water resources.

6.3.Foreign countries, international organizations, foreign legal entities, entities with foreign investment, foreign citizens and stateless persons may become users of land for a specific purpose and period of time subject to contract conditions and in compliance with the law.

6.4.Those plots of land, specified in article 4.1.6 of the Law on Common Properties of Public Residential Buildings and developed as attachment of the main building in compliance to building codes for use by inhabitants and owners of apartment buildings, such as grass, trees, bush and vegetation, children's playground, shade erections, pedestrian path and automobile roads and parking space can be given for use to common ownership of condominium association for protection and maintenance purposes.

This paragraph was added by the Law of 1 July 2005/

Article 7.Land Fees

7.1.Citizens, companies and organizations possessing or using land shall pay land fees in accordance with relevant laws and contracts Law on Land Fee.

/This paragraph was amended by the law of 13 November, 2019 and this amendment shall become effective from 01 January 2020/

7.2.The amount of land fees and regulations on partial waiver from land fees, exemption from land fees, and expenditure of the income from land fees shall be regulated by the law.

Article 8.Border line, area name, maps of area names and land pool

8.1.Each aimag, capital city, soum and district shall have maps showing their borders, names of geographic units and land classification.

8.2.Borders of territories and names of geographic units shall be approved by the State Ikh Khural. Maps showing land classification shall be approved by the state central administrative organization in charge of land fund issues.

8.3.Territorial maps of each aimag, capital city, soum and district showing their borders, names of geographic units and land classification shall be kept by the governors of corresponding levels; and the full copies covering the national territory shall be kept by the state administrative organization in charge of land issues.

/This part was amended according to the law dated June 12, 2003/

8.4.The state central administrative organization in charge of land issues shall approve regulations on keeping and using maps that show borders of territorial units, names of geographic units and land classification, as well as regulations on making changes on these maps.

/This part was amended according to the law dated June 12, 2003 and amended according to the law dated January 27, 2005/

8.5.Only the State Ikh Khural shall be entitled to change official geographical names.

8.6.It shall be prohibited to use different geographical names, translate geographic names from Mongolian into other languages, or transcribe these names as pronounced in other languages when using geographic names in official documents and events.

CHAPTER TWO

THE UNIFIED LAND TERRITORY OF MONGOLIA AND ITS BASIC CLASSIFICATION

Article 9.The Unified Land Territory

9.1.Regardless of the form of ownership, all land within the borders of Mongolia constitutes a unified land territory.

9.2.The unified land territory shall be classified based on the general purpose of its use and the need for its use.

Article 10.Basic Classification of the Unified Land Territory

10.1.The unified land territory of Mongolia shall be classified as follows:

10.1.1.agricultural land;

10.1.2.land of cities, villages and other settlements;

10.1.3.land under roads and networks;

10.1.4.land with forest resources;

10.1.5.land with water resources;

10.1.6.land for special needs.

Article 11.Agricultural Land

11.1.Agricultural land shall include pastureland, hayfields, crop lands, lands for cultivation, fallow lands, lands under agricultural constructions and other land for agricultural production.

Article 12.Land of Cities, Villages and Other Settlements

12.1.Land of cities, villages and other settlements shall include lands under urban constructions and buildings, industrial and mining sites and urban common tenure land and land under possession, utilization of citizens, economic entities and organizations.

12.2.Common tenure lands shall include urban streets, squares, roads and resorts not possessed by individuals, companies and organizations, areas for entertainment and sports, parks, cemeteries, waste disposal and cleaning sites and other similar areas.

Article 12.Land of Cities, Villages and Other Settlements

12.1.Land of cities, villages, other settlements and Capital city shall include lands under urban constructions and buildings, industrial and mining sites, engineering infrastructure, disaster and accident prevention facilities with simple and engineering design, public land and reserve land for urban expansion.

12.2.Common tenure lands shall include urban streets, squares, roads and areas for entertainment and sports, parks, cemeteries, waste disposal and cleaning sites and other similar areas.

12.3.Land possession of cities, villages, other settlements and the capital city shall be limited from the territory of administrative and territorial units to land boundaries specified in Article 6.2 of the Law on the Legal Status of Ulaanbaatar, the capital city of Mongolia

12.4.The capital city and its satellite cities shall have land reserve with zoning.

12.5.Land possession of a satellite city of the capital city may be in other administrative and territorial units, in which case citizens, business entities and organizations possessing and using land in the satellite city shall pay land fees to the budgets of those aimags and soums.

12.6.The land zoning specified in Article 12.4 of this Law shall be approved by the Citizens' Representatives Khural of the capital city based on the criteria set by the Government.

/This article was revised by the Law of 7 July 2021 and shall be effective from 1 January 2022/

Article 13.Land Under Roads and Networks

13.1.Land under roads and networks shall include land outside cities, villages and other settlements given for the needs of energy, heating, gas, and water supplies and cleaning, road and its strip, transportation, communication and information networks.

/This part was added by the Law of 19 June 2015 and amended by the law of 11 May 2017/

Article 14.Land With Forest Resources

14.1.Land with forest resources shall include forests, forest glades and logged areas, and forest strips, as well as land for growing forests and areas adjacent to forests to allow forest expansion.

Article 15.Land with Water Basin

15.1.Land with water resources shall include land under lakes, ponds, pools, rivers, streams, torrents, springs, glaciers and iced riverbeds. Water basin land means the land areas composed of lakes, ponds, bottom of former lake, rivers, bigger rivers, streams, springs, glaciers, glacial rivers and their protection zones.

/This part was amended by the law of 2 May 2019 as highlighted in blue/

Article 16.Land for Special Needs

16.1.Mongolia shall have lands for special needs. The following land shall be considered as lands for special state needs:

16.1.1.lands under special state protection;

16.1.2.border strip lands;

16.1.3.lands provided for ensuring national defense and security;

16.1.4.land specified for foreign diplomatic missions and consulates, as well as resident offices of international organizations;

16.1.5.land for scientific and technological tests, experiments and sites for regular environmental and climatic observation;

16.1.6.inter-aimag reserve rangeland;

16.1.7.hayfields for government fodder reserves;

16.1.8.contracted oil exploration sites to be utilized in compliance with the production sharing agreements;

16.1.9.free zone areas;

16.1.10.land designated for construction and utilization of nuclear equipment;

/This provision was added by the Law of 16 July 2009/

16.1.11.land designated for micro-mining operations;

/This provision was added by the Law of 1 July 2010/

16.1.12.border point zone;

/This provision was added by the Law of 26 December 2013/

16.1.13.land designated for national-level development & infrastructure projects and programmes;

/This provision was added by the Law of 8 July 2015/

16.1.14.land designated for construction of centralized facility for hazardous waste disposal;

/This provision was added by the Law of 8 July 2015/

16.1.15.the protection zones for historical and cultural monuments.

/This provision was added by the Law of 2 July 2021 and shall be effective from 1 January 2022/

16.2.Aimags, the capital city, soums and district may take land for special needs of the local government for the purposes referred to in provisions 16.1.1, 16.1.6 and 16.1.7 and 16.1.11 of this article.

/This provision was added by the Law of 1 July 2010/

16.3.Land belonging to any classification of the unified land territory can be taken for special needs.

CHAPTER THREE

THE POWERS OF GOVERNMENT AUTHORITIES AND LOCAL SELF-GOVERNING ORGANISATIONS REGARDING LAND MATTERS

Article 17.The power of the State Ikh Khural

17.1.The State Ikh Khural shall have the following power with respect to land issues:

17.1.1.to formulate the unified state policy on land issues;

17.1.2.to make decisions on giving land for use to foreign countries, international organizations and foreign legal entities under lease and concession agreements for a certain period of time;

17.1.3.to take land for the state special needs for the purposes referred to in provisions 16.1.2-16.1.4, 16.1.9 and 16.1.12 of this law or to release it from special state needs and to determine the size and boundaries of these areas;

/This part was added by the Law of 26 December 2013/

17.1.4.to determine size and location of land for implementation of regional international projects and events.

Article 18.The power of the Government

18.1.The Government shall have the following power with respect to land issues:

18.1.1.to organize and ensure implementation of the unified state policy on land issues;

18.1.2.to take the land for the state special needs for the purposes referred to in provisions 16.1.3, 16.1.5-16.1.8, 16.1.13, 16.1.14 or to release it from the state special needs, to transfer it under control of relevant authorities and to approve regulations specifying its borders and use procedures;

/This provision was amended by the Law of 8 July 2015/

18.1.3.to pay compensation in the event of taking land for the state special needs with or without replacement;

18.1.4.to approve regulations for establishment and operation of land auction markets;

18.1.5.to approve regulations on land management, certification of land characteristics and quality and presenting reports on the unified land territory;

18.1.6.to determine boundaries for lands referred to in provision 17.1.2 of this law and approve their use procedures;

18.1.7.to approve the general State Land Management Plan.

Article 19.The power of the State Central Administrative organization

19.1.State Central Administrative Organization in charge of land issues shall exercise the following powers:

19.1.1.to organize implementation of the general government policy and legislation on land;

19.1.2.to introduce the report on unified land territory to the Government;

19.1.3.to grant licenses to business units and organizations giving them the professional rights to engage in land management and cadastral activities, to cancel these licenses; to approve and ensure implementation of regulations and operational rules;

19.1.4.to monitor disbursement of funds for land management, land protection and rehabilitation;

19.1.5.to approve a guidance for determining starting prices for land licensing auctions;

19.1.6.to submit for approval by Government its recommendation to take the land referred to in provisions 16.1.2, 16.1.9, and 16.1.14 for special use by State or to release from special use by State, and to set its size and boundaries;

/This part was added by the Law of 26 December 2013/

19.1.7.to monitor land characterization and qualification activities at State level;

19.1.8.to make conclusions on general plan of land management of aimags and the Capital city, monitor the implementation of such;

19.1.9.to develop the policy of land cadastre and direct the activities at State level;

19.1.10.to classify the unified land territory according to the general classification, and submit to Government for approval the issues of land shift from one classification to another;

19.1.11.to approve the by-laws of the State central Administrative Organization in charge of land issues.

19.2.State central Administrative Organization in charge of environmental issues shall exercise the following powers:

19.2.1.to submit for approval by Government its recommendation to take the land referred to in provision 16.1.1 of this law for special use by State or to release from special use by State, the size and boundaries thereof;

19.2.2.develop methods, guidelines and regulations for fighting with of land erosion, grading the damage to the land, setting type and kind of desertification and rehabilitation thereof.

/This article was amended according to the law dated January 27, 2005/

Article 20.Common powers of Citizens' Representatives Khurals and Governors of Aimags, the Capital City, Soums and Districts

20.1.Citizens' Representatives Khurals of aimags, the capital city, soums and districts shall exercise the following common powers with respect to land issues:

20.1.1.to monitor enforcement of land legislation and enforcement of their decisions related to land issues, to discuss and assess reports of governors on land issues;

20.1.2.to ratify general land management plans for aimags and the capital city and annual land management plans for soums, districts, consistent to a general plan submitted by corresponding level governors;

20.1.3.to take land for special needs of aimags, the capital city and soums on submission of such proposals by corresponding level governors; determine their size and boundaries and approve procedures for their use;

20.1.4.to make decisions on granting compensation for the land taken or exchanged from private use for special needs of aimags, the capital city and soums prior to expiration of their contracts, on submission of such proposals by corresponding level governors;

20.1.5.to designate the territory and location of the industrial and technological parks.

/This provision was added by the Law of 17 December 2009/

20.2.Governors of aimags, the capital city, soums and districts shall have the following common powers with respect to land issues:

20.2.1.to organize and ensure implementation of the unified state policy on land and enforcement of land legislation and resolutions by Citizens' Representatives Khurals on their territory;

20.2.2.to monitor whether users and possessors of local lands make efficient and rational use of land and land resources, and whether they protect the land in compliance with the law and contracts; to make decisions to recover violations and to organize enforcement of these decisions;

20.2.3.to submit drafts of general land management plans of aimags and the capital city, or annual land management plans of soums, district consistent to general plan to Citizens' Representatives Khurals of corresponding levels;

20.2.4.to review and consolidate unified land territory reports for administrative and territorial units of their levels, to submit them to Citizens' Representatives Khurals for their discussion and evaluation, and to report to the higher level governors or the relevant state administrative organization in charge of land issues;

/This part was amended according to the law dated June 12, 2003/

20.2.5.to submit to Citizens' Representatives Khurals proposals regarding taking land for special needs, upon prior agreement with the possessor of the land and the governor of the corresponding level;

20.2.6.to make decisions on eviction of persons who caused significant degradation of land based on conclusion of authorized professional organization; and to implement the decision;

20.2.7.to cancel inappropriate decisions of governors of subordinating level related to land possession and use issues, and to take measures for elimination of damages;

20.2.8.to make proposals to the authorized organizations on appointing or dismissing of a specific level's director or head of Land Department;

/This part was amended according to the law dated December 22, 2006/

20.2.9.to submit a proposal to the relevant state administration urging evaluation and conclusion of professional organization on complaints by a particular person, economic entity and organizations claiming negative impacts on the environment as a result of land possessor's or land user's misconduct, or insufficient compliance with its contract duties.

/This part was amended according to the law dated June 12, 2003/

20.3.Appoint the heads of Land Departments at aimag, city and district level through a selection process, stipulated in the Articles 25, 26, 27 of the Law on Civil Service among the citizens having educational background in land management and with minimum 3 years of work experience in this field.

/This provision was added by the Law of 22 December 2006 and amended by the law of 7 December 2017/

Article 21.The power of Citizens' Representatives Khurals of the Capital City and Governors of Aimags, the Capital City, Soums and Districts

21.1.The Citizens' Representatives Khural of the capital city shall have the following power with respect to land issues:

21.1.1.to discuss and approve annual land management plans for each district and city construction phase project for the capital city up in sequential order upon submission of these plans by the Governor.

21.2.The governor of the capital city shall have the following power with respect to land issues:

21.2.1.to develop drafts of annual land management plans and city construction phase project for each district, and submit them to the Citizens' Representatives Khural of the capital city along with opinions of district governors and the relevant State Central Administrative Organization in charge of land issues;

/This part was amended according to the law dated January 27, 2005/

21.2.2.to determine, each year, the location, purpose and total size of land to be given for use or possession according to the approved plan;

21.2.3.to resolve issues of providing land for possession, utilization in areas which have or planned to have connection to capital city settlement engineering grids and networks according to the general and annual land management plans and the city construction phase project approved by the Citizens' Representatives Khural of the capital city. In resolving the issues, prior consultation with relevant district Governor shall be required;

21.2.4.to organize provision of land for possession or utilization in accordance with the provision 21.2.3 of this law according to the approved plan on annual land management plans and city construction phase project.

21.3.Aimag governors shall have the following power with respect to land issues:

21.3.1.to provide guidelines for drafting of the annual land management plans of soums;

21.3.2.to resolve issues of providing land for possession, utilization in areas which have or planned to have connection to rural settlement engineering grids and networks according to the general land management plans of aimags approved by the Citizens' Representatives Khural of the aimag. In resolving the issues, prior consultation with relevant soum Governors shall be required.

21.4.Soum governors shall have the following power with respect to land issues:

21.4.1.to comment on the draft general land management plan of the aimag;

21.4.2.to submit to the Citizens' Representatives Khural of the soum draft annual land management plans for their territory in accordance with the approved general land management plan of the aimag;

21.4.3.to make decisions to grant land for use or possession and to organize their implementation within the soum's territory, except the land referred to in the provision 21.3.2 of this law, in accordance with land management plans for the current year approved by Citizens' Representatives Khural of the soum.

21.5.District governors shall have the following special rights with respect to land issues:

21.5.1.to comment on draft general and annual land management plans and city construction phase project;

21.5.2.to formulate draft annual land management plans for their territories in accordance with the approved general and annual land management plans and city construction phase project approved by the Citizens' Representatives Khural of the capital city and to submit to Citizens' Representatives Khural of the district;

21.5.3.to make decisions to grant land for use or possession and to organize their implementation within the district's territory, except the land referred to in the provision 21.2.3 of this law, in accordance with land management plans for the current year approved by Citizens' Representatives Khural of the district and with the provision 21.2.2 of this law.

Article 22.The power of Public Khurals and Governors of Bags and Khoroos

22.1.Citizens' Public Khurals and governors of bags and khoroos shall have the following power with respect to land issues:

22.1.1.to regulate use of common tenure land;

22.1.2.to ensure health and hygienic requirements on common tenure land within the territories of bags and khoroos;

22.1.3.to discuss reports of governors on land use and protection and to evaluate them.

22.2.Governors of bag and khoroo shall exercise the following power with respect to land issues:

22.2.1.to ensure enforcement of land legislation and implementation of common requirements for efficient and rational land use and protection;

22.2.2.to ensure implementation of decisions of higher level authorities and decisions of Citizens Public Khurals of bags and khoroos on land use and protection;

22.2.3.to take the responsibility for use, protection, health and hygiene of common tenure land on their territory.

Article 221.The power of the Governor of the free economic zone

221.1.To decide and organize the matters relating to land possession or utilization by citizens, legal entities and organizations in accordance with the approved master plan of the free zone.

/This provision was added by the Law of 12 February 2015/

Article 23.The structure and obligations of the State administrative organization in charge of land issues

/The title of Article was amended by the Law of 12 June 2003/

23.1.The state administrative organization in charge of land issues shall have centralized management, through Land Departments in each aimag, the capital city and district and Land officers in each soum.

/This provision was amended by the Law approved 12 June 2003/

23.2.The State Administrative organization in charge of land issues shall have the following obligations:

/This provision was amended by the Law approved 12 June 2003/

23.2.1.to ensure and facilitate implementation of the Government policy on land;

/This provision was amended by the Law approved 12 June 2003/

/This provision was amended by the Law of 27 January 2005/

23.2.2. /This provision was annulled by the Law approved 27 January 2005/

23.2.3.to develop the national master plan on land management;

23.2.4.to undertake land management of the land for state special needs;

23.2.5.to consolidate and submit land reports annually to the State central administrative organization in charge of land issues;

/This provision was amended by the Law approved 12 June 2003/

/This provision was amended by the Law of 27 January 2005/

23.2.6.to approve structures and positions of the Land Departments in aimags, the capital city and districts within the scope set forth by the Government;

/This provision was amended by the Law approved 12 June 2003/

/This provision was amended by the Law approved 22 December 2006/

23.2.7.to organize land auctions in accordance with the relevant regulations;

23.2.8.to pursue land management at the national level;

23.2.9. /This provision was annulled by the Law of 27 January 2005/

23.2.10.to monitor land protection, rehabilitation and land management;

23.2.11.to give proposals to cancel illegitimate land-related decisions of authorities and officials to governors of corresponding levels for their decision;

23.2.12.to be in charge of policy on human resources proficient in land management matters and to provide technical guidance on land management issues;

23.2.13.to approve regulations for granting certificates for land use and land possession;

23.2.14.to administer and organize cadastral activities at the national level, compile and maintain the national land database;

/This provision was amended by the Law of 27 January 2005/

23.2.15.to conduct research on land management and land cadastral surveys;

23.2.16.to assess and evaluate jointly with relevant professional organizations possible negative impacts on the environment in accordance with the provision 20.2.9 of this law;

23.2.17.to monitor and evaluate activities of professional land management and cadaster organizations;

/This provision was added by the law in 12 June 2003 and amended by the law in 27 January 2005/

23.2.18. /This provision was repealed by the law in January 27, 2005/ 23.2.19. /This provision was repealed by the law in January 27, 2005/

23.2.20. /This provision was repealed by the law in January 27, 2005/

23.2.21.to operate a monitoring network for identifying and evaluating land characteristics and quality, as well as for controlling and monitoring changes thereof at the national level;

/This provision was added by the Law of 12 June 2003/

23.2.22.to establish a consolidated database, using an advanced technology and techniques to keep registration of land possessors and users and identifying changes in land characteristics, land resource and its quality;

/This provision was added by the Law of 12 June 2003/

23.2.23.to approve the regulation on registry of personal profiles of unit area.

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

23.3.Aimags and the capital city departments in charge of land related issues shall exercise the following competence:

23.3.1.to design general land management plans for aimags and the capital city;

23.3.2.to design upon proposal, changes or clarification of boundaries of local administrative and territorial units;

23.3.3.to conduct land cadastral surveys, to establish the land database for aimags and the capital city, and to serve the public with this information;

23.3.4.to prepare and submit land reports to governors in accordance with relevant procedures;

23.3.5.to organize land management activities within their territory;

23.3.6.to appoint or dismiss heads of district Land Departments and land officer of soum upon consultation with the relevant level governor;

23.3.7.to conclude land possession or utilization contracts with citizens, economic entities and organizations based on Governor's resolution, and to issue certificates;

23.3.8.to levy and collect determine and levy land taxes in accordance with the legislation;

/This paragraph was amended by the law of 13 November, 2019 and this amendment shall become effective from 1 January 2020/

23.3.9.to register the right to use, possess land in the state register of right in accordance with article 28.1 of the Law on State Register of Property Right.

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

23.4.Land officer of soum and heads of district Land Departments shall exercise the following competence:

23.4.1.to prepare annual land management plans of soums and districts;

23.4.2.to conclude agreements on land possession and use with citizens, companies and organizations based on Governor's resolution, and to issue certificates;

23.4.3.to mark boundaries of land given for possession or use, to determine their longitude and latitude, to create their cadastral maps and to register them in the national land registry;

23.4.4.to keep the land database;

23.4.5.to levy and collect determine and levy land fees according to relevant legislation;

/This paragraph was amended by the law of 13 November, 2019 and this amendment shall become effective from 1 January 2020/

23.4.6.to register the right to use, possess land in the state register of right in accordance with article 28.1 of the Law on State Register of Property Right.

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

23.5. /This provision was annulled by the Law of 27 January 2005/

23.6.Land department of Aimag, capital and district, and soum officer mark the number of state register of right set out in article 28.3 of Law on State Register of Property Right in the certificate of land use, possession right.

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

CHAPTER FOUR

LAND MANAGEMENT, LAND CADASTRE AND THE UNIFIED LAND TERRITORY REPORT

Article 24.Land management and its financing

24.1.Land management is a set of activities aimed at implementing land legislation, maintaining a land registration, ensuring efficient and rational use of land, protecting and rehabilitating land, increasing economic potential and resources of land and creating a favorable geographic and land market environment.

24.2.Land management shall be carried out by professional organizations authorized by the State central administrative organization in charge of land issues.

/This provision was amended by the Law of 12 June 2003/

24.3.The Government shall establish prices and tariffs for land management services.

24.4.Citizens, companies and organizations to whom this applies shall comply with resolutions of the Government, government authorities, Governors and Citizens Representatives' Khurals of all levels regarding implementation of land management.

24.5.Land management activities shall be financed as follows:

24.5.1.Funds for land management activities, including setting boundaries of administrative and territorial units and making changes to them, developing the national land management plan, and other activities related to estimating prospects for regional development, shall be financed from the State central budget;

/This provision was added by the Law of 2 January 2003/

24.5.2.Funds for land management activities of aimags, the capital city, soums, district, cities, villages and other urban settlements shall be financed from respective local government budgets;

24.5.3.Funds for land management activities for land in use or possession of citizens, companies and organizations shall be financed from their own funds.

Article 25.Main Documents on Land Management and Their Requirements

25.1.The main documents on land management shall consist of the following:

25.1.1.the general national land management plan;

25.1.2.general land management plans of aimags and the capital city;

25.1.3.city construction phase project;

25.1.4.annual land management plans of capital city, soums and districts;

25.1.5.charts related to constructing new towns and cities, acquiring new crop lands, establishing national protected areas, lands covering large industrial sites, mining pits, roads, networks and regional or special economic zones; their feasibility studies; and maps and drawing of land management plans;

25.1.6.cadastral maps, registration, survey and evaluation documents.

25.2.The general national land management plan shall be a set of maps and drawings with a view of the coming 16-20 years of Mongolia's socio-economic development upon maintaining a land management policy adapted to natural and geographic conditions, land resources, ecological and economic considerations, and spacious capacity and potential.

25.3.The general land management plan of aimags and the capital city shall be a set of maps and drawings developed taking into consideration conditions indicated in provision 2 of this article and to be implemented in 12-16 years.

25.4.Annual land management plans of the capital city, soums and district shall be a set of maps and drawings to be implemented within one year. The location of land to be used, possessed, protected and rehabilitated by citizens, companies and organizations shall be marked on them.

25.5.Cadastral maps, registers and survey and evaluation documents shall comply with the requirements of the relevant laws.

Article 26.Cadastral Registry and Unified Land Territory Report

26.1.Land cadastre shall be an integral part of land management activities.

26.2.The cadastral register shall include all data such as the national register of land in all classifications of the unified land territory, referred to in Articles 9-16; quantitative registration information; quality of land; evaluation; fees; migration, changes in records and land protection measures, by each territorial unit.

26.3.The unified land territory report will show allocation of land [by owners, possessors and users], national registration, the state of use and protection of land by each administrative and territorial unit. The report shall have attached drawings of changes to the above.

26.4.The Government shall approve a format for the unified land territory report.

26.5.Governors of soums and districts shall prepare unified land territory reports for soums and districts by December 1 of each year and submit to governors of aimags and the capital city by December 15 of the same year. Governors of aimags and the capital city shall prepare unified land territory reports of aimags and the capital city and submit them to the State administrative organization in charge of land issues by 15 January the following year.

/This provision was amended by the Law of 12 June 2003/

26.6.The state central administrative organization in charge of land issues shall present the annual national unified land territory report to the Government by the end of March of the following year.

/This provision was amended by the Law of 12 June 2003/

/This provision was amended by the Law, of 27 January 2005/

26.7.The unified land territory report shall be based on results of land cadastre.

26.8.Issues related to land cadastre relations shall be regulated by the relevant laws.

CHAPTER FIVE

GIVING LAND FOR POSSESSION OR USE

Article 27.Giving Land into Possession

27.1.State owned land shall be given for possession for the purpose, and according to terms and conditions stipulated in this Law, on the basis of a contract and land possession certificate only.

27.2.The land possession certificate (hereinafter referred to as "the certificate") shall be given only to Mongolian citizens, companies and organizations.

27.3.Each land unit shall have a certificate.

27.4.Possessing land without a valid certificate shall be prohibited.

27.5.Land depreciate and deteriorated as a result of human activities and abandoned can be given to, based on the conclusion of aimag, capital city environmental department, the possession of citizens, legal entities and organizations who have rehabilitated the land with their efforts and funding.

/This (blue) part was added by the law of 2 May 2019/

27.6.Citizens, economic entities and organizations who with their own funding have created artificial lakes, ponds, water reservoirs and who raised animals, planted forests and valuable herbs can be granted priority in getting this land into their possession based on Public Khural of the bag proposal, evaluation of relevant professional organizations and resolutions by Citizens Representatives' Khural of the soum.

Article 28.Types of Land Possession Certificates

28.1.Land possession certificates shall be of the following types:

28.1.1.for household needs;

28.1.2.for government organizations;

28.1.3.for economic entities and organizations.

Article 29.Size and Location of Land Which May Be Possessed by a certificate

29.1.Land to be granted free of charge for possession to citizens for fenced areas with their private gers and houses for their household needs shall not exceed 0,07 hectares.

29.2.In addition to land referred to in provision 1 of this article, land not exceeding 0,1 hectares may be given free of charge for possession to citizens for cultivating vegetables, fruits, berries and fodder plants.

29.3.A citizen with years' stable service to cultivation can be granted priority in possession of land for common household needs according to the Government regulations based on resolutions of Public Khurals of bags and Citizens Representatives' Khurals of soums. Size of land for the priority possession per citizen shall be up to 100 hectares for crop cultivation and 5 hectares for vegetable cultivation.

29.4.Citizens Representatives' Khurals of respective soums and districts may establish the maximum size and location of land to be possessed by citizens for purposes referred to in provisions 29.1, 29.2. and 29.3 of this law, taking into consideration density of the population and land resources.

29.5.Land for cultivating vegetables, fruits and berries may be located next to the residential lots or in a location specifically designated for this purpose.

29.6.The Government shall establish the maximum size of land to be given for possession to companies for production and service purposes.

Article 30.Duration of Land Possession

30.1.The state-owned land may be given possession to Mongolian citizens, economic entities and organizations for duration of 15 to 60 years. The land possession certificate may be extended for not longer than 40 years at a time.

30.2.In the event of death or announcement of death of land possessor or in the event when the land possessor is announced to be missing, the legitimate heir, if wishes, may transfer the land possession certificate on his/her name and may possess that land until the original date of expiration of the certificate.

Article 31.Requirements for Acquiring Certificate

31.1.Applicants for a land possession certificate may be Mongolian citizens, companies and organizations only.

31.2.The location of the land requested for possession shall have been marked in the land management plan of the aimag, capital city, soum or district as

available for giving into possession to citizens, economic entities and organizations.

31.3.The land requested for possession shall not overlap in any way with land territory that is already in possession under a valid certificate.

31.4.Prior to providing land for the purpose of constructing urban settlement, buildings and roads, hydro power plants or undertaking mineral exploration and utilization, a research and exploration shall be conducted by professional organizations, specialized in paleontology, archeology and ethnography and a permission shall be obtained.

/This provision was amended by the Law, of 15 May 2014/

Article 32.A Request for Land Possession

32.1.Citizens, economic entities and organizations shall submit their requests for a land possession to corresponding level governors according to a format approved by the State administrative organization in charge of land issues.

/This provision was amended by the Law, of 12 June 2003/

32.2.Citizens shall have to include the following information in their requests referred to in provision 32.1:

32.2.1.family name and first name, permanent residential address, citizen's passport number and its registration number;

32.2.2.the scheme of the requested land, which shows the territorial and administrative jurisdiction to which the land belongs, its size, boundaries, location and the number of unit area's;

/This provision was added by the Law of 21 June 2018/

32.2.3.purpose and duration of land possession.

32.3.Companies and organizations shall have to include the following information in their requests referred to in provision 32.1:

32.3.1.name of the company or organization, jurisdiction to which the company belongs, address and location and a copy of the state registration certificate;

32.3.2.the scheme of land requested which shows the territorial and administrative jurisdiction to which the land where the company intends to undertake production and services belongs, its size, location and unit areas;

32.3.3.purpose and duration of land possession.

32.4.Upon receiving a request along with attached documents referred to in provisions 32.2 and 32.3 of this article, the land officer of the soum, and Land Department of aimag, capital city and districts shall register the request according to the procedures approved by the concerning government authority. Upon receipt of the request, the date of the receipt shall be recorded in the registry, and a certificate of receipt shall be provided to the applicant.

/This provision was amended by the Law, of 12 June 2003/

32.5.Land officer of soum, Land Department of aimags, the capital city or districts shall carefully revise the request along with the attachments. In the event of insufficient compliance with the requirements, the officials shall notify the applicant in written form with appropriate justifications for refusal and shall delete the request from the records.

Article 33.Granting Land Possession Certificates

33.1.The issue of granting land possession certificates to Mongolian citizens, companies and organizations shall be decided as follows:

33.1.1.In accordance with the general land management plans and the annual plans approved by the Citizens Representatives' Khurals of respective aimags, the capital city and districts, Governors of relevant levels shall make decisions to grant land into possession in compliance with provisions 29.1, 29.2 and 29.3 of this law, as well as to grant land for necessary utilization to state budgetary organizations;

33.1.2.Governors of corresponding level shall solve the issue of giving certificates for land possession to citizens, companies and organizations for purposes other than those referred to in provision 33.1.1 of this article, or land exceeding the size stipulated in provisions 29.1, 29.2 of this Law through a land auction or tendering process. Regulations for tendering or auctioning shall be set forth by the Government.

33.2.If the person who received the notification for the certificate payment upon resolution in accordance with provision 33.1.2 of this law, does not pay it within the time required, the right to possession of that land certificate shall be re- auctioned.

33.3.Any disputes related to decisions on land possession by certificate shall be settled in reference to provision 60.1.1 of this law.

33.4.It shall be prohibited to give land into possession other than that marked as available for possession in the land management plans of aimags, the capital city, soums and districts and land of prohibited zone of outside of prison.

/This part was amended by the law of 7 December 2017/

33.5.land possession right shall be issued through the project selection form pursuant to 33.1.2 of this law for only the project and program that is to be funded by state budget or aid, loan of foreign country, international organization.

/This part was amended by the law of 07 December 2017/

33.6.land use or possession by citizen, legal entity in special protection zone of water basin and in health zone of water supply source is prohibited.

/This part was added by the law of 2 May 2019/

33.7.Competent authority, within 15 work days after making decision to issue land for possession, usage, upload this information into shared information database stated in 9.11 of General Law on State Registration.

/This paragraph was added by the law of 13 November, 2019/

Article 34.A Contract of Land Possession and Procedures for Concluding the Contract

34.1.Land officer of soum, Land Department of aimag, the capital city and district shall, on the basis of the decision on land possession referred to in provision 33.1 of this law, make a contract with the citizen, company or organization; issue the certificate; and register it in the national registry.

34.2.Citizens, companies and organizations who have acquired the right to possess land for undertaking production and services shall have a general environmental impact assessment conducted within 90 working days from the date of issue of the right. After such assessment, a contract on land possession shall be made, the certificate issued, and a record made in the state registry.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

34.3.If the environmental impact assessment conducted on the land to be possessed by a citizen, a company or an organization resulted in negative conclusion, the request for land possession shall be refused and the auction bid price shall be returned.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

34.4.If the environmental impact assessments indicates that the activities of all citizens, companies and organizations, who participated in the auction, will have negative impacts on the environment, another auction shall be organized in accordance with this law.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

34.5.The state registry shall indicate date of issue of the certificate, the name of the possessor, the code of the possessed land unit, its size and location, and shall have a separate appendix designated for marking any changes or amendments related to certificates.

34.6.A contract on land possession shall have the following information:

34.6.1.justification for giving land for possession (reference to the relevant resolution);

34.6.2.the purpose of land possession;

34.6.3.a map showing the size, location, and boundaries of the land, the number of unit area;

/This part was amended by the law of 21 June 2018/

34.6.4.characteristics of the land and its quality;

34.6.5.duration of land possession;

34.6.6.the amount of land fee and terms of payments; payment related obligation;

/This sub-paragraph was amended by the law of 13 November, 2019 and this amendment shall become effective from 1 January 2020/

34.6.7.rights and responsibilities of the parties to the contract;

34.6.8.an agreement on handling constructions and other property on the land upon termination of the land possession right;

34.6.9.terms and procedures for compensation in case the land is withdrawn or is replaced;

34.6.10.actions to be taken for land protection and rehabilitation;

34.6.11.other issues considered necessary.

34.7.A state certificate on characteristics and quality of land granted for possession and the environmental impact assessment shall be attached to the contract on land possession granted for industrial and service purposes.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

34.8.The certificate of land possession shall be valid in presence of the valid contract. Parties to the contract shall review its implementation each year.

34.9.In the event of joint possession of land, only one contract may be made.

34.10.A certificate on land possession of citizens, companies and organizations shall serve as a ground for registering their immovable property on this land in the State registration.

34.11.Citizens, legal entities and organizations, who made a request to possess land for the purpose of constructing urban settlement, buildings and roads, hydro power plants or undertaking mineral exploration and utilization, shall have a research and exploration conducted by professional organizations, specialized in paleontology, archeology and ethnography and obtained a permission prior to making a contract for land possession.

/This provision was added by the Law, of 15 May 2014/

Article 35.Rights and Duties of the land possessor

35.1.Land possessor shall enjoy the following rights:

35.1.1.to possess and use the land according to the purposes set forth in the contract;

35.1.2.to obtain the State Certificate on the land characteristics and quality from the owner;

35.1.3.to have damages compensated by the guilty person in accordance with established procedures;

35.1.4.to transfer the land possession certificate to another party with permission from the authority, who made the decision on land possession;

/This provision was amended by the Law of 9 July 2009/

35.1.5.to have the certificate extended upon expiration of the certificate, provided that the certificate holder will have been duly meeting his/her obligations of land legislation and the contract on land possession;

35.1.6.to give the land wholly or partially to others for utilization upon approval of the person who made the decision on the land possession.

35.1.7.to pledge land possession right in accordance with the procedure provided by this Law.

/This provision was added by the Law of 9 July 2009/

35.2.The rights stated in provisions 35.1.4 and 35.1.6 of this law shall not apply to state organizations.

35.3.Certificate holders shall have the following duties:

35.3.1.to meet terms and conditions set forth in the land possession contract;

35.3.2.to use land efficiently and rationally and to protect the land, to comply with legislation on protection of nature and environment, and meet common requirements related to land use, made by relevant state authority;

35.3.3.to pay land fee in a timely manner within the time set out by law;

/This paragraph was amended by the law of 13 November, 2019 and this amendment shall become effective from 01 January 2020/

35.3.4.to have the state certification on characteristics and quality of the land made according to the established procedures;

35.3.5.abstain from infringing rights and legitimate interests of others that are related to land possession;

35.3.6.to register at the state registry if the certificate is to be transferred or put as a collateral.

Article 36.Auction Price of a Land Possession Certificate and Administrative Fees

36.1.Relevant level governors shall set the starting price at auctions for land possession and utilization certificates, according to a formulae approved by the state central administrative organization in charge of land issues.

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

36.2.The price set by the land auction shall be considered the real value of the certificate.

36.3. /This provision was annulled by the Law, of 12 June 2003/

36.4.The Government shall determine the amount of fees to be charged for the issuance, transfer and extension of certificates.

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

36.5.The administrative fees for transfer of certificates and for extension of certificates shall be accumulated in the land protection and rehabilitation fund.

Article 37.Extension of a certificate

37.1.A certificate holder shall submit a request for extension of the term of the certificate to the governor of the relevant level at least thirty days prior to its expiration, with the following documents attached:

37.1.1.the land possession certificate;

37.1.2.land fees payment receipt;

37.1.3.status of implementation of the recommendations of the environmental impact assessment.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

37.2.On receiving a request for extension of a certificate, governors of aimags, the capital city, soums or districts shall review and determine, within 15 days, whether or not that person will have been meeting conditions to preserve the right to hold the possession certificate. If conditions will have been met consistently, the governor shall extend the certificate and land officer of soum Land Department of aimag, capital city, district make relevant registration.

Article 38.Transfer of a certificate to Others

38.1.Certificate holders may transfer their certificates or put them as collateral in a legally allowed manner. Such transfers and pledges may be undertaken only between Mongolian citizens, companies and organizations.

38.2.Parties to a certificate transfer transaction shall submit the request with the following documents attached:

38.2.1.a contract or a will certified by the notary;

38.2.2.a proof that a person receiving the certificate agrees completely with rights and obligations arising from receiving the certificate;

38.2.3.document proving that tax, fees are paid;

/This part was amended by the Law of 10 Nov 2017/

38.2.4.electronic or printed document proving certified as a tax payer.

/This part was added by the Law of 10 Nov 2017/

38.3.On receiving a request to transfer a certificate, governors of relevant levels shall verify the following:

38.3.1.whether the request meets the requirements of provision 38.2 of this law;

38.3.2.whether the certificate requested to be transferred is valid;

38.3.3.whether the legal person to receive the certificate has the right to possess that certificate.

38.4.Governors of relevant levels shall make a corresponding decision within 15 days upon receipt of the request to transfer the certificate. The transfer of a certificate shall be became valid upon it's registration with land officer of soums, Land Departments of aimags, the capital city and districts.

38.5.Land possessor may use the land possession right as collateral pursuant to the Civil Code; in this case they shall have the pledge registered and recorded on the certificate by the land officer of the soum, Land Departments of aimag, the capital city and district.

/This provision was amended by the Law of 9 July 2009/

38.6.It shall be considered as income if the land possession certificate was transferred to others and the income amount is counted more than auction first call price.

/This part was added by the Law of 10 Nov 2017/

Article 39.Expiration of a Land Possession Certificate

39.1.Certificates may expire in the following circumstances:

39.1.1.if, upon expiration of the land certificate, no request has been made for its extension;

39.1.2.if a certificate holder-a natural person has died, announced died or missing, and it was established that the certificate holder has no legitimate successors; or if a certificate holder-a legal person has been dissolved or liquidated;

39.1.3.if a certificate holder requested to terminate his certificate possession contract;

39.1.4.if certificate possession certificate became invalid;

39.1.5.if compensation has been paid in full to the certificate possessor for the land withdrawn for special needs.

Article 40.Termination of Certificate Possession Rights

40.1.Governors of aimags, the capital city, soums and districts shall terminate certificates in the following circumstances:

40.1.1.if the certificate holder has consistently or seriously violated obligations set forth in the land legislation, and provisions and conditions of the land possession contract;

40.1.2.if conclusions of an authorized organization proved that the land has been used to detriment of human health, environment protection, and interests of national security;

40.1.3.if a certificate transferred from others is not registered, and a new contract is consequently not made;

40.1.4.if recommendations of the environmental impact assessment are not implemented; the preliminary paleontological, archeological and ethnographic research and exploration not conducted and permission not obtained as specified in the article 31.4 of this law;

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

40.1.5.if the certificate holder has not paid land fees payable according to the law, on time and in full;

40.1.6.if the land has not been used for the purposes set forth in the contract in subsequent two years' time without solid justification;

40.1.7.land possessor has not calculated and paid the tax pursuant to 16.13 30.6 of the Corporate Income Tax Law and 20.1.6, 22.1.5 17.2 of the Law on Personal Income Tax, he/she has intentionally concealed necessary information for evaluation, submitted false report.

/This part was added by the Law of 10 Nov 2017/

/This part was amended by the law of 22 March 2019 as highlighted in blue/

40.2.In case circumstances set forth in provision 40.1 of this law are proven, governors of aimags, the capital city, soums and districts shall issue an order terminating the certificate and notify of this the certificate holder or the person who has taken the certificate as collateral.

40.3.If the certificate holder or the person who has taken the certificate as a collateral considers the governor's decision illegitimate, he/she shall have the right to appeal to court within 10 working days after the date of the governor's order.

40.4.Governors of aimags, the capital city, soums or districts shall notify the state administrative organization in charge of land affairs of their decision to terminate a certificate and shall have the changes incorporated into the national registry.

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

40.5.If the certificate holder or the person who has taken the certificate as collateral appeals to court, a new land possession certificate for this land shall not be issued until the valid court decision is made.

Article 41.Vacating the Land upon Expiration of the Land Possession Certificate

41.1.Citizens, companies and organizations possessing land shall vacate the land within 90 days of expiration date of the certificate unless otherwise stipulated in the law or in the land possession contract, and transfer the land into the jurisdiction of the governor of aimag, capital city, soum or district.

41.2.In cases stated in provisions 39.1.1-39.1.4 of this Law, the former land possessor shall bear all expenses related to the land release.

41.3.If, based on an evaluation statement made by a professional organization, the land is no longer suitable for its initial purpose due to natural disasters, dangerous phenomenon or accident, and the land possessor submits a request to terminate the land possession contract, necessary land rehabilitation expenses may be financed by the state or local government budget. However, expenses of transferring constructions, buildings and other property shall be borne by the person who possessed the land.

/This section was amended by the Law of 2 January 2003/

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

/This part was amended by the Law of 10 Nov 2017/

41.4.If the land has not been vacated within the period specified in provision 41.1 of this Law, governors of relevant levels shall organize a persuasive eviction process according to relevant legislation.

Article 42.Removing Land Possessed by Others with Compensation or with Replacement Prior To Expiration of the Contract

42.1.The relevant State central administrative organization in charge of land issues may take back the land for state special needs, following an agreement with the land possessor on withdrawing his/her land with or without replacement, with full or partial compensation and submit such proposal to the Government.

/This part was amended according to the law dated June 12, 2003 and amended according to the law dated January 27, 2005/

42.2.Upon consideration of the proposal of the state central administrative organization in charge of land issues on withdrawing land with or without replacement, in whole or in part, and with compensation from the land's possessor, and consideration of the agreement with the land possessor the Government shall make an appropriate decision.

/This part was amended according to the law dated June 12, 2003 and amended according to the law dated January 27, 2005/

42.3.Governors of relevant levels shall, on the basis of the Government decision referred to in provision 42.2 of this Law, make a contract with the land possessor citizen, company or organization and remove the land from their possession with or without replacement and with compensation.

42.4.If residential land is removed with or without replacement, vacation of this land may take place only between 15th of May and 15th of September.

42.5.Disputes arising in relation to withdrawal of land possessed by persons with or without replacement and with compensation shall be resolved according to provisions 60.1.1 and 60.1.4 of this Law.

Article 43.Granting a Compensation for Withdrawal of Land in Possession With or Without Replacement Prior to Expiration of the Contract

43.1.Unless otherwise stated in the law or the contract, citizens, companies and organizations possessing land shall vacate it and transfer the concerned land into the jurisdiction of governors of relevant levels within 90 days of entering into force of the contract referred to in provision 42.3 of this law.

43.2.The decision of withdrawal of land in possession with or without replacement and with compensation shall take into account the prior agreement with the land possessor and shall reflect the value of immovable constructions, other properties and the costs to vacate the land estimated at current prices.

43.3.Compensation to be paid to the land possessor shall be transferred from the State central budget to governors of relevant levels, upon the signing of the contract, specified in the article 42.3 of this law.

/This section was amended by the Law of 2 January 2003/

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

43.4.Governors of relevant levels shall pay the compensation to the citizen, the company or the organizations that possessed the land, within 60 days after the contract is signed, unless stated otherwise in the contract referred to in provision 42.3 of this Law.

43.5.The land possessor shall vacate the land within 30 days after receiving the compensation in full, unless stated otherwise in the contract referred to in provision 42.3 of this Law.

43.6.The compensation shall not apply to citizens, companies and organizations using the land.

Article 44.Giving Land for Use

44.1.The issue of giving land for use to foreign countries, international organizations and foreign legal entities shall be dealt in compliance with provisions 17.1.2 and 18.1.6 of this Law.

44.2.The principle of reciprocity shall be applied if it is necessary to establishing the size of land and the amount of fees for land to be used by foreign diplomatic missions and consulates, as well as resident offices of international organizations.

44.3.Terms and procedures for use of land by foreign diplomatic missions and consulates, as well as resident representatives' offices of international organizations shall be settled by international treaties of Mongolia.

44.4.Governors of relevant levels shall make decision on giving land for use to foreign citizens and stateless persons permanently residing in Mongolia (for more than 183 days) through land auctions for household needs only.

44.5.Foreign invested economic entities can use land for specific purposes, terms and conditions set forth in this Law and the Government shall set the relevant term/duration.

44.6.Citizens referred to in provision 44.4 of this Law may be given land for use not exceeding 0,05 ha for a residential lot, and not exceeding 0,1 ha for cultivating vegetables, fruits and berries. Land may be given for use for up to 5 years on a contract. Land use contract may be extended by up to 5 years at a time.

44.7.Foreign citizens and stateless persons shall obtain a certificate from the relevant authority in charge of foreign citizens' affairs before submitting their requests for land use.

/This Article was amended by the law of 21 July, 2016/

44.8.Procedures of provisions 32, 33.1.2, 33.2, 33.5, 34.1-34.5, 34.6.1 - 34.6.8, 34.6.10, 34.6.11, 34.7-34.10 of this Law shall be followed in making requests for land use, reviewing requests and making decisions on the requests, determining contents of land use contracts, and concluding such contracts.

/This part was amended by the Law of 10 Nov 2017/

44.9.Contracts of land possession and utilization will be terminated for Mongolian citizens, economic entities and organizations that gave the land for utilization to foreign citizens, stateless persons and legal persons without prior approval from the authorized organization, and shall bear compensation for damages deriving from the land utilization.

44.10.land use right and land use contract shall be revoked and damage caused due to use of land shall be recovered if land use right holder has not paid tax pursuant to 16.13 30.6 of the Corporate Income Tax Law, 20.1.6, 22.1.5 17.2 of the Law on Personal Income Tax, intentionally concealed necessary information for evaluation, submitted false report.

/This part was added by the Law of 10 Nov 2017/

/This part was amended by the law of 22 March 2019 as highlighted in blue/

Article 441.Use of Land by Condominium Association

441.1.an Executive Director of the Condominium Association shall make the application on behalf of the Condominium Association according to the form which is approved by the State Central Administrative Organization in charge of land issue to use the land to their respective Governor.

441.2.The application to use the land shall reflect the following:

441.2.1.the ascertaining of the Condominium Association by respective Secretariat of the respective soum or district, physical address, registered name of the Condominium Association;

441.2.2.the location and address of the apartment;

441.2.3.the size, boundaries, location, unit area, /green grass, trees, bush and vegetation, children's playground, shade erections, pedestrian path and automobile roads and parking space/ the code of the territorial unit(s) requested which shows the territorial and administrative jurisdiction to which the land belongs, its size and location;

441.2.4.The consideration of the Governor of bagh and khoroo.

441.3.If land is common for several apartments, then a selected Executive Director of a Condominium Association shall make the application on behalf of the Condominium Associations.

441.4.The land officials of Land Departments of soums or districts shall receive and revise an application referred to in provisions 441.2 of this law,. If this application do not meet the requirements referred to in provision 441.2 of this law,

the official shall give 14 days for applicant to comply the requirements. If the requirements are not complied in timely manner, then such application shall be returned to the executive director.

441.5.The authorized person referred to in provision 21.2, 21.3, 21.4 of this law shall make the decision to use the land to Condominium Association and based on this decision, the Land Department official shall make the contract with executive director of Condominium Association accordance with the form approved by the State central Administrative organization in charge of Land Issues.

441.6.The contract referred to in 44 1 .5. of this law shall include the following:

441.6.1.the provision of land use;

441.6.2.the purpose of land use;

441.6.3.a map showing the size, location, and boundaries of the Land, the number of unit area;

/This part was amended by the law of 21 June 2018/

441.6.4.characteristics of the land and its quality;

441.6.5.duration of land use;

441.6.6.rights and responsibilities of the parties to the contract;

441.6.7.actions to be taken for land protection and rehabilitation;

441.6.8.land acceptance document;

441.6.9.other issues deemed to be necessary.

441.7.The article 8 of the Law on construction and the norms and procedures relevant in construction shall apply in setting the size to be used by Condominium Association.

441.8.Land Department of aimags and capital city shall make and approve the General plan of land to be used by Condominium Association collectively.

441.9.The term to use land by Condominium association shall be 15 years. The 15 year term to use land by Condominium association can be extended unlimited number of times.

441.10.The Condominium Association shall exercise the rights referred to in Articles 35.1.1, 35.13, 35.1.5 of this law and shall have the duties referred to in Articles 35.3.2, 35.3.5 of this law. The Condominium Association shall comply to the terms and conditions referred to in Article 441.6 of this law.

441.11.If Condominium Association use the land for other purposes than stated in contract, then the Land Department shall terminate the contract referred to in 44 1 .5 of this law and the Condominium Association shall compensate the damages incurred during the use.

441.12.Condominium Association may reapply for use of land pursuant to procedures set in the Article 441.2, after making a full compensation for the damages incurred during the use for other purposes than stated in the contract.

/This Article was added by the Law of 1 July 2005/

Article 45.Rights and Obligations of Land Users

45.1.Land users shall enjoy the rights and obligations set forth in provisions 35.1.1, 35.1.2, 35.1.5 and 35.3.1-35.3.5 of this Law, as well as rights and obligations according to other legislation.

Article 46.Using Land in Possession or in Use for Common Tenure and Special Needs

46.1.The Government and governors of aimags, the capital city, soums and districts may use state-owned land already in possession or use, for common tenure and special needs with or without payment for specific period of time, upon such prior agreement with the land possessor or user.

46.2.The Government, due to inevitable social needs, may make a decision to use land in possession or in use for common tenure or special needs with or without payments through administrative orders until such needs disappear.

Article 47.Termination of Rights on Property Located on Land upon Expiration of Rights of Land Possession and Use

47.1.Unless otherwise stipulated in the Law and contracts, the rights of the owner to use their constructions, other properties on the land shall also expire upon expiration of rights to possess or use that land.

47.2.Unless otherwise stipulated in the Law and contracts, citizens, companies or organizations that possessed or used the land shall rehabilitate and improve its condition upon expiration of rights to possess or use the land.

47.3.Disputes arising in relation to constructions and other property on the land upon land expiration of land possession or use rights shall be resolved according to provision 60.1.4 of this Law.

Article 48.Limited Use of Land in Possession or in Use for Entering and Crossing

48.1.If land in possession or in use is not specifically protected by erected fences or posted warning signs prohibiting entering and crossing, any person may enter or cross this land without causing damage to the land.

The state central administrative organization in charge of land issues shall determine the design of warning signs as well as procedures for their use.

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

/This section was amended by the Law of 27 January 2005/

48.2.To use and protect their property, owners of immovable property shall have the right to demand a limited use of land possessed or used by others in order to construct roads, power, communication and engineering lines through that land, transit points and for other purposes.

48.3.The limited right to use land shall be established by an agreement between the possessor or user of land and the person demanding to use the land with limited rights.

In the event of transferring rights for possession or use to another person, the rights of other parties for limited use shall be preserved.

48.4.Possessors and users of land shall have the right to demand the person using the land with limited rights to terminate their land use if such use deems making the land unusable for its designated purposes.

48.5.It shall be prohibited to transfer the limited land use rights to persons other than owners of the property referred to in provision 49.1 of this Law.

48.6.Disputes arising in relation to the limited land use rights shall be resolved according to provision 60.1.4 of this Law.

48.7.Other affairs related to the limited land use rights shall be regulated by relevant provisions of the Civil Code

Article 49.Expiration of Property Rights upon Expiration of Land Use Rights of Certain Persons

49.1.Upon expiration of land use rights of person described in article 44 of this Law, the rights of property owners to use their constructions, other property on that land shall expire unless otherwise stipulated in the law.

CHAPTER SIX

EFFICIENT AND RATIONAL USE OF LAND AND LAND PROTECTION

Article 50.Common Requirements for Efficient and Rational Land Use and Its Protection

50.1.Possessors and users of land shall meet the following requirements for efficient and rational land use and its protection:

50.1.1.to take measures at their expense to preserve land characteristics and quality, to prevent deterioration of soil fertility, deterioration of flora, soil erosion, degradation, soil infertility, extra hydration, soil salinization, its pollution and poisoning (chemical pollution) due to natural causes and human factors;

50.1.2.to restore and maintain at their expenses the land eroded and damaged due to digging it for mining purposes, production of construction materials, building railways and motor roads, mineral exploration and surveying, testing, research works and other activities;

50.1.3.not to cause an adverse impact on the environment and the land when using land, its resources and common mineral resources;

50.1.4.to preserve and protect lands with forests, rare and endangered animals and plants, historical and cultural memorials;

50.1.5.not to undertake activities which may cause an adverse impact on the environment on land possessed or used by other persons.

Article 51.Hygienic Requirements for Land Use

51.1.Citizens, legal entities and organizations shall, at their own expense, have the environmental impact assessment conducted by relevant professional organizations prior to developing design and introducing new technology for land use, or applying chemical elements or fertilizers which have not been tested in Mongolia previously.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

51.2.Citizens, companies and organizations shall undertake activities such as constructing buildings or installing equipment with a negative effect on the ecological balance, human health, health of livestock and wild animals, air, forests, water and plants; storing or burying underground industrial wastes,sewage, waste water, toxic and other substances upon a permission of the relevant professional organization.

51.3.Prior to undertaking the works referred to in provision 51.2 of this Law, citizens, companies and organizations shall notify governors of relevant levels, inform local residents of their operations, have the boundaries of the work area and limits marked and post permanent warning signs at their own expense prior to commencement.

Article 52.Pastureland, Its Rational Use and Protection

52.1.Citizens Representatives' Khurals of soums and districts, taking into consideration land use traditions, rational land use, conservation and rehabilitation requirements and specifics of pastureland, shall reflect land management activities to the general schedule with pasture separation for winter, spring, autumn and summer settlements and reserve rangelands.

52.2.Summer and autumn settlements and rangelands shall be allocated to baghs and hot ails /neighboring families/ and shall be used collectively. Terms for letting or prohibiting animals graze in winter and spring pastures shall be set forth by soum and district Governor taking into account citizens' proposals and hay yield of the particular year, and shall be pursued by Governors and citizens of bags and khoroos. In order to prevent certain areas of winter and spring pastures from over-grazing during summer and autumn, land use traditions, pasture capacity and regional specifics shall be taken into account, and basing on agreement with soum Citizens Representatives' Khural, the soum Governor may allow collective use of land for herders upon relevant agreements and terms.

52.3.Land with forest resources may be used as pasture in accordance with relevant legislation.

52.4.Citizens Representatives' Khurals of aimags, the capital city, soums and districts may establish pastoral or settled livestock breeding areas within their territories, taking into consideration their environmental, social and economic conditions.

52.5.Pastureland fenced for purposes of developing intensified settled livestock breeding or farming of tamed animals can be given for use to citizens, companies and organizations regardless of the season upon certain agreements and terms.

52.6.Regulations for the general schedule referred to in provision 52.1 of this Law, as well as the size of land and use referred to in provisions 52.4 and 52.5 of this Law shall be determined by Citizens Representatives Khural of relevant level.

52.7.Citizens of Mongolia may jointly possess land under winter and spring settlements through their hot ail communities.

52.8.In the event of a need of evacuation or a movement to territories of other aimags or soums due to natural disasters or dangerous phenomenon, the relevant level governors shall make a decision to reach an agreement. When such an agreement between these governors cannot be reached, the case shall be resolved by a higher level governor or the Government.

/This part was amended by the Law of 2 February 2017/

52.9.Citizens Representatives' Khurals of aimags shall determine soum- level reserve rangelands to be used in the events of natural disasters, dangerous phenomenon dzud and droughts, including its boundaries and limits. The Government shall determine aimag-level reserve rangelands, including their boundaries and limits upon requests of aimags.

/This part was amended by the Law of 2 February 2017/

52.10.Disputes arising in relation with use of pastureland shall be resolved by discussing them on Bag Citizens' Public Khurals. If an agreement can not be reached, the issue shall be resolved by governors of soums.

Article 53.Rational Use and Protection of Hayfields

53.1.Governors of soums and districts, in cooperation with relevant professional organizations, shall undertake land management activities on hayfields and ensure their implementation.

53.2.Each year, governors of soums and districts may allocate territories available for hay cropping to citizens, companies and organizations for their use based on proposals of Bagh or Khoroo Public Khural, and shall ensure their proper implementation.

53.3.It is prohibited to graze livestock on hayfields registered in the unified land territory classification starting from May 15 until the end of the hay harvesting season.

53.4.Citizens, companies and organizations may use pasture lands with appropriate yields like hayfields upon agreement with governors of soums and districts. This does not apply to hayfields registered in the unified land territory classification.

53.5.Soum governor may give land for possession to citizens, companies or organizations, who have been on their efforts and funding improving particular land by installing irrigation systems in hayfields, protecting, fertilizing and forest planting, thus stable increasing yield of hayfields.

Article 54.Rational Use and Protection of Crop Lands

54.1.The Government shall make a decision on creating new crop cultivation areas except those cases stipulated in the provisions 29.2, 29.3 and 29.5 of this Law.

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

/This section was amended by the Law of 22 April 2004/

54.2.Persons possessing or using land for crop cultivation shall regularly take measures on protecting the soil and preventing decrease of its fertility; and have agrochemical analysis conducted on the land in accordance with terms and procedures established by legislation.

/This section was amended by the Law of 22 April 2004/

54.3.It shall be prohibited to graze livestock and animals on crop lands without prior official permission from the crop land owner, possessor or user.

/This section was amended by the Law of 22 April 2004/

54.4.Possession or use certificates of crop lands shall be organized by soum governor basing on proposals by bag Citizens Public Khural and resolutions by soum Citizens Representatives' Khural.

Article 55.Rational Use and Protection of Subsoil

55.1.Activities related to use of subsoil shall have been included in national, aimag, and the capital city general land management plans, as well as annual land management plans of the capital city, soums and districts.

55.2.Users of subsoil shall have an environmental impact assessment and land protection and rehabilitation projects.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

55.3.Users of subsoil shall have an environmental impact assessment carried out by an authorized professional organization, prior to commencement of their activities.

/This part was amended by the Law of 17 May 2012/

55.4.They shall have a land protection and rehabilitation projects, as well as annual plans developed on the basis of the project and shall have them approved by the State central Administrative organization in charge of land issues.

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

/This section was added by the Law of 27 January 2005/

55.5.Implementation of land protection and rehabilitation plans shall be discussed and assessed by Citizens Representatives Khurals of relevant levels.

Article 56.Rational Use and Protection of Lands Under Cities, Villages and Other Urban Settlements and Surrounding Areas

56.1.Land in cities, villages and urban other settlements may be given for possession or use to citizens, companies and organizations only according to general development plans of those cities and villages developed and approved according to the land management plan of the administrative or territorial unit to which this city or village belongs, and as well as according to partial and phased implementation plans developed on the basis of the former plans, and according to procedures set forth in this Law.

56.2.The issue of giving certificates for possession or use of land in cities, villages and other urban settlements where the general development plan has not been developed shall be dealt with based on the land management plan of the administrative or territorial unit and in accordance with procedures set forth in this Law.

56.3.Such factors as infrastructure, development perspectives, hygienic, health, ecological and fire safety requirements, land management, city construction plan and perspectives shall be considered when giving land in cities, villages and other urban settlements for possession or use.

56.4.Relevant level governors shall treat the land in cities, villages and other urban settlements which is not in anyone's possession or use by taking it under protection including posting signs showing the purpose of land use, date when land use is planned to be started, other conditions and requirements in accordance with the land management plan; erecting signs and fences around the plot; and situating guards for it.

56.5.If the relevant state administrative organization in charge of land issues or an official gives a notification to vacate land to citizens, companies or organizations whose land possession or use certificates expired or who have erected constructions and buildings without appropriate permits, the concerned citizens, companies and organizations shall be obliged to vacate the land within a set time period.

56.6.Land possessors shall keep not less than 10% of their land covered by vegetation in order to improve the appearance of the city or village, to meet proper health and sanitary conditions and to protect the land.

56.7.The State central administrative organization in charge of urban development shall approve planning, construction requirements and rules for developing surrounding land of apartment building, such as grass, trees, bush and vegetation, children's playground, shade erections, pedestrian path and automobile roads, parking space and other related development.

/This section was added by the Law of 27 January 2005/

56.8.Condominium Associations shall be in charge of maintenance, protection and cleaning of the apartment buildings' surrounding areas.

/This section was added by the Law of 27 January 2005/

56.9.No hindrance shall be allowed to be done to the activities of professional organizations for maintaining, operating engineering mains and equipment on the site.

/This section was added by the Law of 27 January 2005/

56.10.If major changes to the existing development, such as digging trench, taking down playground, shade erections, sidewalks and automobile roads are required for the maintenance work conducted in the area used by a Condominium Association, the specialized organization should consult and reach an agreement with the Condominium Association and make a contract prior to commencing work.

/This section was added by the Law of 27 January 2005/

Article 57.Government Control over the Unified Land Territory

57.1.The Government, the State central administrative organization in charge of land issues, Citizens Representatives Khurals, Presidiums and Governors of aimag, the capital city, soums and districts shall monitor implementation of legislation on possession, use and protection of the Unified Land Territory and land legislation within their legitimate rights set forth in this Law.

/This provision was amended by the Law of 12 June 2003/

/This provision was amended by the Law of 27 January 2005/

57.2.Professional control over implementation of land legislation shall be carried out by legally authorized environment monitoring agency and professional organizations including those on vegetation, quarantine, hygiene, geology, mining, etc.

57.3 In case when citizens, companies or organizations have erected constructions and buildings without appropriate permits or possessed the land willfully Governors of aimag, capital city, soum and district shall give notification to vacate the land within a set time period.

57.4.If land has not been vacated within a set time period Governors of aimag, capital city, soum and district shall take measures for its compulsory eviction. Eviction expenses shall be imposed on a guilty person.

57.5.If land has not been vacated according to the provision 57.4 of this law and if it is considered to be necessary the construction and building on land may be confiscated to state property without compensation.

Article 58.The State Certification on Land Characteristics and Quality and Its Issuance

58.1.The State Certification on land characteristics and quality is a comparative evaluation of basic indicators of land characteristics and quality determined at time intervals required in legislation, with basic indicators of the initial state of land when it was taken under government control; this evaluation is made in order to ensure continuous government control over efficient and rational use of land and protection of land.

58.2.The state certification on land characteristics and quality except crops field shall be made based on the following indicators:

/This section was amended by the Law of 22 April 2004/

58.2.1.thickness of fertile layer of soil;

58.2.2.soil humus content (decomposition);

58.2.3.soil pollution and intoxication;

58.2.4.changes in characteristics of the land surface;

58.2.5.changes in the vegetation cover/flora;

58.2.6.changes in composition of fauna of pastureland and hayfield.

58.3.The State Central Administrative Organization in charge of land issues shall set the methods for granting State certification on land characteristics and quality, develop specific criteria for particular land in addition to those indicators listed in Article 58.2;

/This part was amended according to the law dated June 12, 2003, this part was amended according to the law dated January 27, 2005/

58.4.An authorized professional organization shall make an assessment on land characteristics and quality, and shall issue the certification.

58.5.State assessment on land characteristics and quality shall cover all land within the classifications of the Unified Land Territory once every 5 years and the assessment shall be conducted on land upon termination of land possession and use rights of citizens, companies and organizations.

58.6.Land possessors and users shall be responsible for characteristics and quality of the land in their possession or utilization; the State central administrative organization in charge of land issues and the governors of aimags, the capital city and soums shall be responsible for characteristics and quality of the land for special needs at the national, city and soum levels respectively, governors of soums and districts shall be responsible for characteristics and quality for the rest of land in their respective jurisdiction.

/This section was amended by the Law of 12 June 2003/

/This section was amended by the Law of 27 January 2005/

58.7.Land possessors and users shall bear the expenses for state certification on their land characteristics and quality, while expenses for state certification of characteristics and quality of the land to be granted to citizens, companies and organizations for possession and use for the first time, as well as that for the rest of the land territory shall be financed from central and local government budgets.

/This section was amended by the Law of 2 January 2003/

58.8.The Government shall establish the tariffs for State certification of land characteristics and quality.

58.9.Procedures for conducting assessment for certification (agrochemical analysis) of characteristics and quality of crop fields and the relevant indicators shall be regulated by the Law on Crop Farming.

/This section was amended by the Law of 22 April 2004/

CHAPTER SEVEN

MISCELLANEOUS

Article 59.Land Related Responsibilities of the Police

59.1.The police shall have the following responsibilities regarding vacation and eviction from land:

59.1.1.to implement the Governor's decision on eviction if land possession or use rights have expired, or land had been possessed or used with no appropriate permit, or land fee has not been paid within the due time, pursuant to the its authorities and procedures stipulated in the land Law and contract;

59.1.2.to take due measures in accordance with relevant procedures if enforcement of land vacation, confiscation or eviction actions were faced with force, opposition, or organized obstacles.

Article 60.Settlement of Land Related Disputes

60.1.The following types of land related disputes shall be settled by the following organizations and officials:

60.1.1.disputes over the State owned land related to its possession and use between citizens, companies or organizations and governors shall be settled by a governor of the higher level;

60.1.2.disputes between citizens, companies and organizations regarding land use and possession, as well as disputes between land possessors and users regarding contract terms and conditions of land use shall be settled by the governor of the corresponding level;

60.1.3.disputes on land characteristics and quality, efficient and rational land use or land protection shall be settled in accordance with legislation by an official in charge of inspection of an appropriate professional organization or the governor of the corresponding level;

60.1.4.disputes over limited use rights for land possessed or used by others as well as over property disputes related to the land shall be settled by the court unless arbitration agreement is concluded.

/This part was amended by the Law of 26 January 2017/

60.2.If citizens, companies or organizations disagree with the decision on land disputes made by the authority or the official referred to in provisions 60.1.1, 60.1.2 and 60.1.3 of this Law, the dispute shall be settled either by the authority or the official of a higher level, or the court.

60.3.If not dealt with in contracts, disputes related to land use by companies with foreign investment shall be settled in accordance with procedures set forth in this article.

Article 61.Cancellation of Illegitimate Decisions and Termination of Illegitimate Actions

61.1.If a decision or action of the relevant state administrative organization in charge of land issues violates land legislation and legitimate interests of land possessors and users, the organization or the official themselves, or an organization or official of a higher level or the court shall cancel the illegitimate decision and terminate the action.

Article 62.Compensation for Damages

62.1.Persons culpable for causing damage to land, regardless of whether they are charged in accordance with Criminal Law or Law on Offense, shall be obliged to take measures to eliminate the damages at their expense, or bear the full cost of the restoration work, carried out by a professional organization.

/This Article was amended by the law of 4 December, 2015/

62.2.Citizens, companies and organizations who acquired land into possession despite clearly visible damage on land, shall repair the damages at their own expense.

Article 63.Liabilities for Violation of Legislation

63.1.State environmental control inspectors shall impose the following administrative sanctions if the following cases of violations of land legislation are not a subject to criminal sanctions:

63.1.1.for violation of provision 8.6 of this Law, a fine in togrogs equal to 1-2 fold the minimum wage level shall be imposed;

63.1.2.for entering and crossing [trespassing] particular land in violation to provision 48.1 of this Law a fine in togrogs equal to 4-8 fold the minimum wage level shall be imposed;

63.1.3.for deliberately preventing a person with rights of limited use of land in possession or use, from using this land for purposes described in provision 48.2 of this Law, a fine in togrogs equal to 1-4 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 10-40 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations and economic entities;

63.1.4.for violation of procedures stipulated in provisions 41.1, 43.1, 43.5 and 56.5 of this law, a fine in togrogs equal to 12-20 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 40-80 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations and economic along with measures on their eviction;

63.1.5.for failure to comply with procedures stipulated in articles 35.3.6 and 38.1 of this Law, a fine in togrogs equal to 4-10 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 20-40 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations and economic along with measures on termination of their contract on land possession or use;

63.1.6.for failure to comply with procedures stipulated in article 35.3.4 of this Law, a fine in togrogs equal to 1-4 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 12-20 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations;

63.1.7.for creating a new crop cultivation area without an authorizing decision of the relevant authority, a fine in togrogs equal to 10-20 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 40-80 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations and economic along with measures on compensating the caused damage;

63.1.8.for failure to comply with procedures stipulated in articles 52.2, 53.3 and 54.3 of this Law, a fine in togrogs equal to 1-4 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 10-20 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations along with measures on compensating the caused damage;

63.1.9.for failure to comply with procedures stipulated in articles 50 and 51 of this Law, a fine in togrogs equal to 5-10 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 20-40 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations along with measures on termination of their contract on land possession or use;

63.1.10.for unauthorized use and operations on land under special state needs category, a fine in togrogs equal to 10-20 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 20-40 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations along with measures on compensating the caused damage;

63.1.11.for use and disposal of land without an permission of the relevant authority, a fine in togrogs equal to 10-20 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 40-80 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations along with measures on compensating the caused damage;

63.1.12.for violation of the article 33.4 of this law by authorized officer, a fine in togrogs equal to 4-10 fold the minimum wage level shall be imposed, along with cancellation of their decisions and measures on compensating the caused damage;

63.1.13.for failure to comply with procedures stipulated in article 47.2 of this Law, a fine in togrogs equal to 4-8 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 20-40 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations;

63.1.14.for failure to comply with procedures stipulated in article 56.6 of this Law, a fine in togrogs equal to 2-4 fold the minimum wage level shall be imposed on individuals and a fine in togrogs equal to 20-40 fold the minimum wage level shall be imposed on organizations;

63.1.15.for evidenced failure to comply with or deficient implementation of legal obligations stipulated in this Law by an official, a fine in togrogs equal to 12-20 fold the minimum wage level shall be imposed, along with cancellation of their decisions and measures on compensating the caused damage.

Article 63.Sanctions for breach of legislation

63.1.Unless an official who has breached the legislation is subject to criminal liability, he or she shall be held liable as provided by the Law on Public Service.

63.2.An individual, legal person who has breached this law is subject to the liability in accordance with Criminal law or Law on Offence.

/This Article has been amended by the law of 4 December, 2015/

Article 64.The Effective Date of the Law

64.1.This Law shall be effective from 1 January 2003.

CHAIRMAN OF THE STATE IKH KHURAL  S.TUMUR-OCHIR