НЭМЭГДСЭН ӨРТГИЙН АЛБАН ТАТВАРЫН ТУХАЙ ХУУЛИЙН ЗАРИМ ЗААЛТ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ХОЛБОГДОХ ЗААЛТЫГ ЗӨРЧСӨН ЭСЭХ ТУХАЙ МАРГААНЫГ ХЯ

Эрх зүйн акт

МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦИЙН ДҮГНЭЛТ НЭМЭГДСЭН ӨРТГИЙН АЛБАН ТАТВАРЫН ТУХАЙ ХУУЛИЙН ЗАРИМ ЗААЛТ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ХОЛБОГДОХ ЗААЛТЫГ ЗӨРЧСӨН ЭСЭХ ТУХАЙ МАРГААНЫГ ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭСЭН ТУХАЙ /Дүгнэлт/

2007-01-10 Улаанбаатар

Дугаар 01

Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны танхим

14.30 цаг

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааныг Үндсэн хуулийн цэцийн дарга Ж.Бямбадорж даргалж, Үндсэн хуулийн цэцийн гишүүн Н.Жанцан, Ч.Дашням, Д.Наранчимэг, Ц.Сарантуяа /илтгэгч/ нарын бүрэлдэхүүнтэй, нарийн бичгийн даргаар Д.Нарантуяаг оролцуулан Үндсэн хуулийн цэцийн хуралдааны танхимд нээлттэй хийв.

Үндсэн хуулийн цэцийн дунд суудлын хуралдаанд өргөдөл гаргагч Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн 3 дугаар хорооны оршин суугч, иргэн Б.Лхагважав, өмгөөлөгч Б.Баярсайхан, Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгчөөр Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Пүрэвдорж, Ж.Батхуяг нар оролцов.

Нэг. Нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн 3 дугаар хорооны оршин суугч, иргэн Б.Лхагважав Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж 2006 оны 10 дугаар сарын 18-ны өдөр гаргасан мэдээлэлдээ:

“Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн /цаашид НӨАТ гэх/ 9 дүгээр зүйлийн 9.3-д “Жилийн 10.0 сая ба түүнээс доош төгрөгийн татвар ноогдох борлуулалтын орлоготой үйлдвэр, үйлчилгээ эрхлэгчдийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлнө. Энэ заалт импортлогчдод хамаарахгүй” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4 дэх хэсгийн “Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод нийцүүлэн эдийн засгийг зохицуулна”, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна”, мөн зүйлийн 2 дахь хэсгийн “Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна” гэсэн заалтуудыг тус тус зөрчиж байна.

Монгол Улсын Гаалийн ерөнхий газрын 2004 оны мэдээний дагуу 100 тэрбум төгрөгийн өртөг бүхий бараа хувь хүний нэр дээр импортлогдон Монгол Улсын хилээр орж ирсэн. Энэ 100 тэрбум төгрөгийн импортын бараанд 15.75 тэрбум төгрөгийн НӨАТ-ыг дээрх иргэд улсын нэгдсэн төсөвт эрх бүхий байгууллагаар дамжуулан төвлөрүүлжээ. Харин дээрх иргэдэд “НӨАТ-ын буцаан олголтын сан” –гаас нэг ч төгрөгийн буцаан олголт хийгдээгүй байна. НӨАТ тайлагнагч 3873 этгээдээс зөвхөн 13 нь иргэн байна.

Жишээ нь, Монгол Улсын 10000 иргэн улсын хилээр 100 тэрбумын барааг импортлон оруулж ирсэн гэж үзвэл 10.0 сая төгрөгөөс бага борлуулалтын орлоготой учраас НӨАТ тайлагнагч /төлөгч/ биш гэсэн ойлголт төрүүлэхээр байна. Гэтэл НӨАТ-ын хуулийн 9.3 дахь заалтаар 10000 иргэн бүгд НӨАТ төлөгч боловч НӨАТ-ын буцаан олголтын сангаас буцаан олголт авах эрхгүй. Учир нь тэдгээр иргэдийн борлуулалтын орлого 10.0 сая төгрөгт хүрээгүй байдаг.

Тэдгээр иргэд НӨАТ-ын тайлан гаргахаас зайлсхийж байгаа нь НӨАТ–ын хууль, Нягтлан бодох бүртгэлийн хууль, Татварын ерөнхий хуулийн хооронд хийдэл ихтэй, мөн салбар хуулиудын хоорондын үндсэн зарчим нь алдагдсан, цаашилбал Эрүүгийн болон Иргэний хууль, бусад хуулийн дагуу хариуцлага хүлээхээс зайлсхийсэн хууль бус үйлдлээ нуун дарагдуулах зэргээр хууль бус үйлдэл хийх эрх зүйн орчныг бүрдүүлээд байна.

Иймд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн дээр дурьдсан заалтыг зөрчсөн НӨАТ–ыг хүчингүй болгоно уу” гэжээ.

Иргэн Б.Лхагважав Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж 2006 оны 11 дүгээр сарын 13-ны өдөр гаргасан нэмэлт тайлбартаа:

“НӨАТ бол хувь хүн дээр шууд оногддоггүй харин тухайн хүнд үйлчилсэн үйлчилгээ ба бараанд оногдуулсан шууд бус хэлбэрийн татвар юм. Онолын хувьд НӨАТ бол үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд оролцогчдын бараа эсвэл үйлчилгээнд нэмэгдүүлсэн өртөгт ноогдсон татвар. Гэхдээ НӨАТ нь хэрэглээнд оногдох татвар бөгөөд НӨАТ-ыг төлөгч нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг мөнгөөр худалдан авч байгаа эцсийн худалдан авагч. Үйлдвэрлэгч эсвэл борлуулагч нь зөвхөн НӨАТ-ыг эцсийн хэрэглэгчдээс хураан авч улсад тушааж байгаа тайлан гаргагч болно. Өөрөөр хэлбэл үйлдвэрлэгч болон борлуулагч нь НӨАТ-ыг аваад өөрийнхөө дамжлагад төлсөн НӨАТ–аа тэр цуглуулсан НӨАТ дээр нэмээд улсад тушаана гэсэн үг. Хэрвээ илүү төлсөн бол улсаас буцаан авч болно.

НӨАТ нь эцсийн дүндээ аливаа улс орны хүн ам, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудыг нэг тайлан баланст оруулдаг, сүүдрийн эдийн засаг буюу хар зах зээлийг арилгах, багасгах, мөнгөний урсгалыг төр өөрийн хяналтад байлгаж, хувь хүн, аж ахуйн нэгж байгууллагыг санхүүгийн цэгцтэй тогтолцоонд оруулах механизм юм.

Монгол Улс нь 1998 оны 1 дүгээр сарын 8-наас эхлэн Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийг мөрдөж эхэлсэн бөгөөд 2006 оны 7 сард дахин шинэчлэн боловсруулж 2007 оны 1 дүгээр сарын 1-ээс мөрдөх гэж байна.

Манай улсад НӨАТ-ыг хэрэглэхдээ 10.0 сая ба түүнээс дээш борлуулалтын орлоготой аж ахуйн нэгж байгууллага, хувь хүн НӨАТ төлөгч байна гэж зааж өгсөн нь НӨАТ-ын үндсэн мөн чанарыг гажуудуулж Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал, тодорхой зүйл, заалтыг зөрчихөд хүргээд байна.

Манай улс өнөөдрийн байдлаар ойролцоогоор 4000 субъект л НӨАТ тайлагнагч буюу төлөгч. Үлдсэн 28000 аж ахуйн нэгж, байгууллага, хэдэн арван мянган иргэд /хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчид/ нь НӨАТ төлөгч биш.

Эдгээр иргэдийн нэрээр орж ирсэн барааны гааль дээр төлсөн НӨАТ нь улсын төсөвт шууд орсон боловч энэхүү иргэд маань НӨАТ төлөгч биш гэсэн ангилалд хамаарагдан НӨАТ-ын буцаан авалтын сангаас хүртэх эрхгүй юм. Жишээ нь, 2003 оны байдлаар дөнгөж 13 иргэн НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлсэн байна.

Хамгийн гол нь энэхүү барааг цааш нь авч дамжуулан борлуулж байгаа этгээд болон үйлдвэрлэлдээ түүхий эд материал болгон хэрэглэж байгаа үйлдвэрлэгч нар тухайн анхны иргэд нь НӨАТ-ын падан бичиж өгөөгүй гэдэг үндэслэлээр тэдгээрийн гааль дээр төлөгдсөн НӨАТ-ын зардлыг өөрөө төлөх НӨАТ-аасаа хасч чаддаггүй. Иймд тухайн барааны гааль дээр төлөгдсөн НӨАТ дээр дахин НӨАТ-ын татвар нэмж улмаар 2 удаа давхардсан НӨАТ-тайгаар эцсийн худалдан авагчид борлуулж тэдгээрийг хохироож байна.

Эсвэл тухайн барааг борлуулалтандаа оруулалгүйгээр орлогоо нуун дарагдуулж хуурамч тайлан баланс гаргах хууль бус үйлдэл рүү түлхэж байна. Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэд энэхүү 10 сая төгрөгийн борлуулалтын орлогоны доогуур орох гэж чармайх нь бүгдийг гэмт хэрэгтэн болгох хууль зүйн үндэслэлийг бүрдүүлж байна. Ямар шалтгаанаар эцсийн худалдан авагч төлдөг НӨАТ-аас аж ахуйн нэгж, иргэд айгаад байна вэ.

НӨАТ-ын тайлан гаргах процессийг Татварын ерөнхий хууль, Нягтлан бодох бүртгэлийн хуулийн зохицуулалтын хүрээнд хэт хамааруулсанаас болж НӨАТ-ын тайлан гаргах явц нь хууль зүйн алдаанд хүргэсэн. Өөрөөр хэлбэл Татварын ерөнхий хуульд заасны дагуу НАӨТ-ын тайланг мөнгөн сууриар тайлагнах уу, эсхүл Нягтан бодох бүртгэлийн тухай хуульд заасан бэлтгэн нийлүүлэгч, борлуулагч “нягтлан бодох бүртгэлийн аккруел сууриар тайлангаа гаргах уу гэдэг нь ойлгомжгүй болсон.

Гэтэл Англи, АНУ-д НӨАТ төлөгч нь анх аж ахуйн нэгжээ бүртгүүлэхдээ НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлдэг. Гэхдээ “мөнгөн суурь”, эсвэл “аккруэл суурь”-ийн аль нэгийг сонгодог. Мэдээж бүх аж ахуйн нэгж мөнгөн суурийг сонгохыг оролддог боловч ямар үйл ажиллагаа эрхлэхээс нь хамаараад татварын газар аль нэгээр нь сонгуулдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ хоёр суурьт алинд нь хамаараад татварын газар аль нэгээр нь сонгуулдаг. Өөрөөр хэлбэл энэ хоёр суурьт алинд нь хамаарахаас шалтгаалж НӨАТ-ын гэрчилгээнд тухайн сонгосон суурийн кодыг тавиулж, НӨАТ-ын тайлан гаргах хугацааг 2, 3, 6, 12 сар гэх мэтээр нарийн тодорхой зааж өгдөг.

Харин Монгол Улсад мөрдөгдөж байгаа хуулийн хүрээнд мөнгөн болон аккруэл суурийн аль алиныг нарийвчлан тодорхойлоогүй, яаж хэрэглэх талаар тодорхой зохицуулалт байхгүй байгаа нь нэг талаас хууль хэрэглэх эрх бүхий албан тушаалтан өөрийн дур зоргоор авирлах хууль зүйн боломжийг олгож байгаа, нөгөө талаас хувь хүн, аж ахуйн нэгж, байгууллага орлогоо нуун дарагдуулах зэргээр хар зах зээл бий болох хууль зүйн болон эдийн засгийн нөхцлийг бүрдүүлэх үндэслэл болсон НӨАТ-ын 9.3-ын “Жилийн 10 сая ба түүнээс доош төгрөгийн татварын ноогдох борлуулалтын орлоготой үйлдвэр, үйлчилгээ эрхлэгчдийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлнө. Энэ заалт импортлогчдод хамаарахгүй.” гэсэн заалт нь Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг, Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсгүүдийг тус тус зөрчсөн байна” гэжээ.

Иргэн Б.Лхагважав Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж 2006 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдөр гаргасан нэмэлт мэдээлэлдээ:

“2007 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс хүчин төгөлдөр үйлчлэх НӨАТ-ын тухай хуулийн болон одоо үйлчилж байгаа хуулиудын хооронд зарчмын ялгаа, өөрчлөлт байхгүй болно. Ялангуяа Үндсэн хуулийн цэцэд хандсан мэдээллийн шаардлагад дурдсан асуудал шинэ хуулинд зарчмын өөрчлөлгүйгээр тусгагдсан байна. Иймд Үндсэн хуулийн цэцэд өмнө гаргасан мэдээллийн хүрээнд шинэ хуулийн холбогдох заалтыг нэгтгэн шалгаж өгөхийг хүсье” гэжээ.

Хоёр. Үндсэн хуулийн цэцийн дунд суудлын хуралдаанд оролцож буй Улсын Их Хурлын итгэмжлэгдсэн төлөөлөгч, Улсын Их Хурлын гишүүн Л.Пүрэвдорж, Ж.Батхуяг нар Үндсэн хуулийн цэцэд хандаж 2006 оны 12 дугаар сарын 5-ны өдөр гаргасан тайлбартаа:

1.”Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод нийцүүлэн эдийн засгийг зохицуулна” гэсэн Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4 дэх хэсгийг зөрчсөн тухайд:

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 9.3 дахь заалт нь нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх тодорхой нэг үндэслэлийг заасан. Энэхүү зохицуулалтаар үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал алдагдсан, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод харшилсан хууль зүйн нөхцөл байдал үүсгэсэн гэх үндэслэл нотолгоо харагдахгүй байна.

2.”Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна” гэсэн Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэг, “Хүнийг үндэс угсаа, хэл арьсны өнгө, нас хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна” гэсэн Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсгийг тус тус зөрчсөн тухайд:

Иргэн Б.Лхагважав, Б.Баярсайхан нар Үндсэн хуулийн цэцэд өгсөн нэмэлт тайлбартаа “Манай улсад нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг хэрэглэхдээ 10 сая ба түүнээс дээш борлуулалтын орлоготой аж ахуйн нэгж байгууллага, хувь хүн нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч байна гэж зааж өгсөн нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын мөн чанарыг гажуудуулж Үндсэн хуулийн үзэл баримтлал тодорхой зүйл заалтыг зөрчихөд хүргээд байна” гэж үзжээ.

Татварын бодлогын хувьд тэгш байдал, тэгш эрхийн зарчим алдагдсан, ялгаварлан гадуурхах байдлыг бий болгож байгаа тухай асуудлыг хөндөн тавихдаа уг ялгаатай хандсан нөхцөл байдлын үндэслэлийг хууль зүйн талаас нь тодорхойлох ёстой.

Ижил бөгөөд харьцуулж болох нөхцөлтэй этгээдүүдийн хувьд хуулиар тэгш бус байдал, ялгаварлыг бий болгосон бол түүнийг хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Бидний нөхцөлд тухайлбал 50/10 саяын босгоос дээш/ сая төгрөгт бизнес явуулж байгаа болон 5/10 саяын босгоос доош/ сая төгрөгийн хэмжээнд үйл ажиллагаа явуулж байгаа этгээдийг хооронд нь ижил бөгөөд харьцуулж болох түвшинд байна гэж үзэхгүй. Тиймээс тэдэнд үйл ажиллагааны цар хүрээ болоод өрсөлдөх чадварыг нь харгалзан хуулиар татварын өөр нөхцөлийг бий болгосон нь Үндсэн хуулийн оршилд заасан шударга ёсны зарчмаас эх үүсвэртэй юм. Татвар төлөгчдийн эрхэлж байгаа үйл ажиллагааны шинж чанар, цар хүрээ, хэмжээнээс хамаарч татварын ялгамжтай бодлогыг татвар төлөгчдөд хөнгөлөлт, чөлөөлөлт хэлбэрээр эдлүүлэх, татварын хувь хэмжээг ялгавартай тогтоодгийг хүн бүр хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байх зарчим зөрчигдлөө, хөрөнгө чинээ, ажил албан тушаалаар ялгаварлан гадуурхлаа гэж үзэж болохгүй.

Түүнчилэн аливаа татвар төлөлт, ногдуулалт, тайлагналтын процесс нь өөрөө татвар төлөгчид хүнд суртал, чирэгдэлгүй, шуурхай ойлгомжтой, хялбар, үр ашигтай, зардал бага байх зарчимд тулгуурладаг. Татварын бодлого зөв байх дээр дурдсан үндсэн ойлголтуудад үндэслэгдэн татварыг ялгамжтай тогтоох, түүний дотор 10 сая төгрөгөөс доош борлуулалтын орлоготой үйлдвэрлэл, ажил үйлчилгээг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлсөн.

Дашрамд дурдахад нэмэгдсэн өртгийн албан татварын ийм хөнгөлөлт, чөлөөлөлт дэлхийн бүх оронд мөрдөгдөж байгаа билээ.

Иргэн Б.Лхагважав, Б.Батсүх нараас Үндсэн хуулийн цэцэд гаргасан нэмэлт тайлбарт 10 сая төгрөгөөс доош хэмжээгээр бараа импортолсон этгээдэд албан татварын буцаан олголт хийхгүй байгааг дурджээ. Импортлогч нь хилээр оруулсан бүтээгдэхүүндээ нэмэгдсэн өртгийн татварыг төлж байгаа хэдий ч цааш худалдан борлуулахдаа нэмэгдсэн өртгийн татвартай үнээр худалддаг тул нэмэгдсэн өртгийн татвар ногдуулснаас эдийн засгийн хувьд импортлогчдод хүлээх алдагдал байхгүй.

Мөн өргөдөлд “...импортлоход төлсөн нэмэгдсэн өртгийн татварыг үйлдвэрлэгчийн төлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас хасалт хийхгүй байгаа, энэ байдлаас тайлан гаргахаас зайлсхийдэг, хууль бус үйлдлээ нуун дарагдуулдаг, нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тайлан гаргахад Нягтлан бодох бүртгэлийн хуулийн заалт зөрчигддөгөөс татвар төлөгчдийг хохирч байгаа нь энэхүү эрх зүйн орчинтой холбоотой” тухай дурджээ. Энэ нь дээрх хуулийн заалттай шууд холбоотой бус харин хуулийг хэрэгжүүлэх шатанд гарч байгаа алдаа дутагдалтай, ажил хариуцсан хүмүүсийн үйл ажиллагаатай холбоотой гэж үзэж байна. Хэрэв өргөдөлд дурдсан байдлаар татвар төлөгчдийг хохироож байгаа бол хуулийн дагуу асуудлыг эрх бүхий байгууллагад уламжлан шийдвэрлүүлэх ёстой.

Тиймээс Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн 9.3 дахь заалт Үндсэн хуулийн холбогдох заалтыг зөрчөөгүй гэж үзэн энэхүү тайлбарын Та бүхэнд гаргаж байна.

Гурав. Энэхүү маргааныг Цэцийн хуралдаан хэлэлцүүлэхээр бэлтгэх шатанд Үндэсний татварын ерөнхий газраас Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд 10 сая төгрөгийн босго тавих болсон эдийн засгийн үндэслэл, мөн энэ талаар холбогдох тооцоо судалгаа хийсэн эсэх талаар тайлбар гаргуулсан. Үндэсний татварын ерөнхий газрын 2006 оны 12 дугаар сарын 27-ний өдрийн 1/1871 дүгээр албан бичгээр ирүүлсэн тайлбарт:

“Худалдааны албан татварын оронд Монгол улсад нэмэгдсэн Өртгийн албан татвар бий болгох бэлтгэл ажлын хүрээнд Дэлхийн банкнаас 1997 онд зөвлөх ирж ажиллан, холбогдох зөвлөмж өгч, хуулийн төслийг боловсруулсан байна.

Уг зөвлөмжид олон улсын нийтлэг зарчмын дагуу жижиг бизнесийг дараахь үндэслэлээр нэмэгдсэн өртгийн албан татварт хамруулахгүй байхаар бодож, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөх босго тогтоох нь зүйтэй гэж үзжээ.

Үүнд:

-Нэмэгдсэн өртгийн албан татвартай ихэнхи оронд татварын нийт орлогын 85-90 хувийг татвар төлөгчдийн 10-15 хувь нь оруулдаг учраас олон жижиг татвар төлөгчидтэй ажиллах нь Татварын албаны хувьд зардал ихтэй.

-Жижиг бизнес эрхлэгчид нь ихэвчлэн төлбөр тооцоогоо бэлэн мөнгөөр хийдэг, татварын үүргийг тодорхойлоход шаардагдах бүртгэл хөтөлдөггүй буюу хөтлөх мэдлэг, чадваргүй байдаг.

Тухайн үед Дэлхийн банкны зөвлөх нэмэгдсэн өртгийн албан татварын бүртгэлийн босгыг 5.0 сая төгрөгөөр тогтоож, ингэснээр 900 орчим татвар төлөгч нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчөөр бүртгүүлж, нийт татвар төлөгчөөс нэмэгдсэн өртгийн албан татвраар орж болох орлогын 80-95 хувийг бүрдүүлнэ гэж тооцож байсан байна.

Хуулийн төслийг 1998 онд УИХ-аар хэлэлцэж батлах явцад босгыг 15.0 сая төгрөгөөр тогтоосон бөгөөд энэ нь уг хууль шинээр хэрэгжиж байгаа тул тодорхой хугацаанд туршиж үзэх, хоёрдугаарт татварын алба уг хуулийн хэрэгжилтийг зохион байгуулахад цөөн тооны татвар төлөгчөөр /400-500 орчим/ эхлэх нь зүйтэй гэж үзсэн байна.

Харин нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль тодорхой хугацаанд хэрэгжиж, зохих үр дүн өгч эхэлсэн учир Монгол Улсын Их Хурлын 1999 оны 5 дугаар сарын 12-ны өдрийн хуулиар босгыг 10.0 сая төгрөг болгон бууруулсан байна.

Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн хэрэгжилтийн явцад нэмэгдсэн өртгийн албан татварын бүртгэлийн босгын талаар олон улсын байгууллагуудаас тодорхой санал зөвлөмж авч байсан болно.

Тухайлбал 2002 онд БНСУ-ын КОЙКА байгууллагын шугамаар ирж ажилласан зөвлөх “…. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын бүртгэлийн босго өндөр байх нь бизнес эрхлэгчид борлуулалтын орлогоо нуух сөрөг нөлөөлтэй байж болох боловч, босгогүй болговол Монгол улсад нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгчийн тоо 400 хувиар, нэмэгдсэн өртгийн албан татвараар төсөвт орох орлого 1.8 хувиар тус тус нэмэгдэх ба энэ нь татварын албаны хувьд үр ашиггүй зардлыг ихэсгэнэ ...” гэж үзсэн байна.

ОУВС-аас 2005 онд ирж ажилласан зөвлөхүүд Монгол улсад нэмэгдсэн өртгийн албан татварын бүртгэлийн босго Азийн орнуудтай харьцуулахад бага байна гэж дүгнэсэн байна. Жишээ нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын бүртгэлийн босго Фижид 15000, Бангладешид 32609, Пакистанд 22700, Шриланкад 33000, Барбодаст 30000, Монгол 8340 америк доллар байгаа юм байна.

Эдгээр байдлаас үзэхэд нэмэгдсэн өртгийн албан татварын бүртгэлийн босго тогтоох асуудал нь юуны өмнө захиргааны зардал үр ашигтай байх, татвар төлөгч нь нягтлан бодох бүртгэлийг стандартын дагуу хөтөлж хэвшсэн байх, төлбөр тооцоог бэлэн бусаар хийж хэвшсэн, өөрөө хэлбэл татварын алба хянаж чаддаг байх нөхцөл бүрдсэн байх ёстой юм.

Одоо мөрдөж байгаа нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хуулийн дагуу борлуулалтын орлого нь нэмэгдсэн өртгийн албан татварын бүртгэлийн босгод хүрээгүй боловч, тодорхой шаардлага хангасан бол сайн дурын үндсэн дээр нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч болох асуудал нээлттэй байгаа болно” гэжээ.

ҮНДЭСЛЭЛ:

1.Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуульд тодорхой хязгаарлалт тогтоож татвар төлөгч зарим этгээдийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлсөн нь Улсын Их Хурлын онцгой бүрэн эрхийн асуудал байх тул Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.7-д “Жилийн 10.0 сая ба түүнээс доош төгрөгийн борлуулалтын орлоготой үйлдвэрлэл, ажил, үйлчилгээ эрхлэгчид /импортлогчоос бусад/-ийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлнө” гэсэн нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4, Арван хоёрдугаар зүйлийн 1, 2 дахь хэсгийн заалтыг зөрчсөн гэх үндэслэл тогтоогдохгүй байна.

2.Харин хязгаарлалт тогтоохдоо сүүдрийн эдийн засгийг бууруулах, санхүүгийн илүү оновчтой тогтолцоог бий болгох, татвар төлөгчдийн хувьд илүү шударга нөхцөл байдлыг бүрдүүлэх явдалд Улсын Их Хурал цаашид анхаарлаа хандуулах шаардлагатай байна.

Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Жаран зургадугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 2, Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн 31 дүгээр зүйлийн 1, 2 дахь хэсгийн заалтыг удирдлага болгон

МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН НЭРИЙН ӨМНӨӨС ДҮГНЭЛТ ГАРГАХ нь:

1. Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай хуулийн 13 дугаар зүйлийн 13.7-д “Жилийн 10.0 сая ба түүнээс доош төгрөгийн борлуулалтын орлоготой үйлдвэрлэл, ажил, үйлчилгээ эрхлэгчид /импортлогчоос бусад/-ийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлнө” гэж заасан нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн Тавдугаар зүйлийн 4 дэх хэсгийн “Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод нийцүүлэн эдийн засгйиг зохицуулна”; Арван дөрөвдүгээр зүйлийн 1 дэх хэсгийн “Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байна”; мөн зүйлийн 2 дахь хэсгийн “Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас, хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна” гэсэн заалтуудыг тус тус зөрчөөгүй байна.

2.Үндсэн хуулийн цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн 36 дугаар зүйлийн 2-т заасны дагуу энэхүү дүгнэлтийг хүлээн авснаас хойш 15 хоногт багтаан хянан хэлэлцэж, хэрхэн шийдвэрлэсэн тухай хариу ирүүлэхийг Улсын Их Хуралд уламжилсугай.

ХУРАЛДААН ДАРГАЛАГЧ Ж.БЯМБАДОРЖ

ГИШҮҮД Н.ЖАНЦАН

Ч.ДАШНЯМ

Д.НАРАНЧИМЭГ

Ц.САРАНТУЯА

МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ЦЭЦИЙН ДҮГНЭЛТ

НЭМЭГДСЭН ӨРТГИЙН АЛБАН ТАТВАРЫН ТУХАЙ ХУУЛИЙН ЗАРИМ ЗААЛТ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛИЙН ХОЛБОГДОХ ЗААЛТЫГ ЗӨРЧСӨН ЭСЭХ ТУХАЙ МАРГААНЫГ ХЯНАН ШИЙДВЭРЛЭСЭН ТУХАЙ /Дүгнэлт/