A

A

A

Бүлэг: 1979

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2016 оны 2 дугаар сарын 05-ны өдөр

Улаанбаатар хот

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ ЭРХИЙН ТУХАЙ

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

Хэвлэх

1.1.Энэ хуулийн зорилт нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нийгмийн харилцаанд оролцох тэгш эрх, түүнийг хангах, хэрэгжүүлэх, хамгаалах талаар төрийн байгууллага, иргэн, хуулийн этгээдийн эрх, үүрэг, оролцоо, баримтлах зарчмыг тодорхойлохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хууль тогтоомж

Хэвлэх

2.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хууль тогтоомж нь Үндсэн хууль, энэ хууль болон эдгээр хуультай нийцүүлэн гаргасан хууль, тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ.

2.2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.

3 дугаар зүйл. Хуулийн үйлчлэх хүрээ

Хэвлэх

3.1.Энэ хууль хөгжлийн бэрхшээлтэй Монгол Улсын иргэн болон Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүнд нэгэн адил хамаарна.

4 дүгээр зүйл. Хуулийн нэр томьёоны тодорхойлолт

Хэвлэх

4.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томьёог доор дурдсан утгаар ойлгоно:

4.1.1."хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн" гэдэгт бие махбодь, оюун санаа, сэтгэл мэдрэл, мэдрэхүйн байнгын согог нь орчны бусад саадтай нийлсний улмаас бусдын адил нийгмийн амьдралд бүрэн дүүрэн, үр дүнтэй оролцох чадвар нь хязгаарлагдсан хүнийг;

4.1.2."хөгжлийн бэрхшээлээр нь ялгаварлан гадуурхах" гэж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн улс төр, эдийн засаг, нийгэм, соёлын харилцаанд иргэний үндсэн эрх, эрх чөлөөг бусадтай адил тэгш эдлэх, нийгмийн баялгаас тэгш хүртэх, хөгжилд хувь нэмрээ оруулах, тохирох хэрэглэгдэхүүнээр хангагдах боломжийг үгүйсгэх, хязгаарлах үйлдэл, эс үйлдэхүйг;

4.1.3."тохирох хэрэглэгдэхүүн" гэж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бусдын адил хүний үндсэн эрх, эрх чөлөөг тэгш эдлэхэд зориулсан нэн хэрэгцээтэй тоног төхөөрөмж, материал, хэрэгсэл, программ хангамж, орчин нөхцөл, үйлчилгээг;

4.1.4."түгээмэл загвар" гэж нэмэлт тохиргоо, тусгай загвар шаардахгүйгээр бүх хүн ашиглахад тохиромжтой, энгийн бүтээгдэхүүн, программ, орчин болон үйлчилгээний хэв маягийг;

4.1.5."хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээ" гэж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд нийгмийн амьдралд тэгш оролцох боломжийг бүрдүүлж, гэр бүл, хамт олны дунд эрүүл мэнд, боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлт, нийгэм-сэтгэл зүйн үйлчилгээг чанартай, хүртээмжтэй хүргэхийг;

4.1.6."боломжит дээд хэмжээ" гэж тухайн хүний хөгжлийн бэрхшээлийн төрлөөс хамаарч алдагдсан чадварыг нь сэргээж болох дээд хэмжээ;

4.1.7."урьдчилан сэргийлэх" гэж иргэн, хамт олны оролцоотойгоор өвчин эмгэг, осол гэмтлийн эрсдэлээс хамаарах нөхцөлийг бүрдүүлэх, мэдээлэл, сургалт сурталчилгаа явуулах, өвчин эмгэгийг эрт илрүүлж эмчлүүлэх, тэдгээрээс үүдэн гарах эрүүл мэндийн болон нийгэм, эдийн засгийн сөрөг үр дагаврыг бууруулах үйл ажиллагааг;

4.1.8."туслах хэрэгсэл" гэж биеийн бүтцийн гажиг, үйл ажиллагааны алдагдлыг орлох, засах, хамгаалах, дэмжих, гэмтэл учрахаас урьдчилан сэргийлэх зориулалт бүхий хэрэгслийг;

4.1.9."асаргаа сувилгааны хэрэгсэл" гэж асруулж байгаа хүний эрүүл мэндийн хэвийн байдлыг хангах, асарч байгаа хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх, аюулгүй байдлыг хангах, урьдчилан сэргийлэх зориулалт бүхий хэрэгслийг;

4.1.10."ариун цэвэр-эрүүл ахуйн материал" гэж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний өдөр тутмын эрүүл ахуйн шаардлагыг хангах, зайлшгүй хэрэгцээтэй материал хэрэгслийг;

4.1.11."бие даан амьдрах эрх" гэж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн өөртэй нь холбоотой аливаа асуудлаар бие даан шийдвэр гаргах, сонголт хийх, оролцох боломжийг;

4.1.12."хөтөч нохой" гэж хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн тухайн орчинд зөв чиг баримжаатай, саадгүй, аюулгүй зорчиход нь туслах зорилгоор тусгайлан сургаж, бэлтгэсэн нохойг;

/Энэ заалтад 2023 оны 12 дугаар сарын 08-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

4.1.13."дохионы хэлний хэлмэрч, орчуулагч" гэж сонсгол, хэл ярианы бэрхшээлтэй хүний дохионы хэлийг хэлмэрчилдэг хүнийг.

5 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах, хамгаалахад баримтлах зарчим

Хэвлэх

5.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах, хамгаалахад дараахь зарчмыг баримтална:

5.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг нийгмийн амьдралд эрх тэгш оролцоход аливаа хэлбэрээр ялгаварлан гадуурхахыг үл тэвчих;

5.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний сонголт хийх эрх, хараат бус байдлыг хүндэтгэх;

5.1.3.сурч боловсрох, хөдөлмөрлөх, нийгэмших зэрэг бүхий л харилцаанд оролцох хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг саадгүй, хүртээмжтэй хангах орчин, нөхцөлийг бүрдүүлэх;

5.1.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хөгжих эрхийг хангах, тэдний онцлог байдлыг хүндэтгэх;

5.1.5.хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд тэгш, хүртээмжтэй хүргэх явдал нь бүх нийтийн үүрэг байх;

5.1.6.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнтэй холбоотой төрийн бодлого, шийдвэрийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх, хэрэгжилтэд нь хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх үйл ажиллагаанд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, тэдгээрийн эрх ашгийг хамгаалах чиг үүрэг бүхий төрийн бус байгууллагын төлөөллийн оролцоог хангах.

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ НИЙГМИЙН ХАРИЛЦААНД ТЭГШ ОРОЛЦОХ ЭРХ

6 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг үл ялгаварлан гадуурхах

Хэвлэх

6.1.Хүн бүр хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхээс үл хамааран хууль, шүүхийн өмнө эрх тэгш байж, үндсэн эрх, эрх чөлөөгөө эдлэн, нийгмийн баялгаас адил хүртэх эрхтэй. Хүнийг хөгжлийн бэрхшээл болон эрүүл мэндийн байдлаар нь ялгаварлан гадуурхахыг хориглоно.

6.2.Түгээмэл загвар, тохирох хэрэглэгдэхүүн бүхий орчин нөхцөл, үйлчилгээний хүртээмжийг бүрдүүлээгүй байх, бүрдүүлэхээс татгалзах, нийгмийн үйлчилгээг бусдын адил тэгш хүртэх боломжийг хязгаарлах төрийн байгууллага, иргэн, хуулийн этгээдийн үйлдэл, эс үйлдэхүйг ялгаварлан гадуурхалт гэж үзнэ.

6.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний таатай, аюулгүй орчинд амьдрах, сурч боловсрох, шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд оролцох, улс төрийн эрхээ эдлэхэд энэ хуулийн 6.2-т зааснаас гадна иргэн, хуулийн этгээдийн дараахь үйлдэл, эс үйлдэхүйг ялгаварлан гадуурхалт гэж үзнэ:

6.3.1.нийтийн тээврээр зорчих, дэд бүтэц, орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламжид саадгүй хүрэх, нийтийн тээврийн хэрэгслээр чөлөөтэй зорчих нөхцөлийг бүрдүүлээгүй байх;

6.3.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн мэдээлэл авах, бусадтай харилцахад шаардлагатай орчин нөхцөлийг бүрдүүлээгүй байх;

6.3.3.хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаалан боловсролын үйлчилгээ үзүүлэхээс татгалзах, сурч боловсрох сургалтын орчин нөхцөлийг бүрдүүлэхгүй байх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн нийгэм, хамт олны дунд бие хүн болж төлөвших, хөгжихийг хязгаарлах, ялгавартай хандах;

6.3.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй гэх шалтгааны улмаас зээл, санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэхээс татгалзах;

6.3.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нөхөн үржихүйн эрхийг өөрийн нь зөвшөөрөлгүйгээр хязгаарлах;

6.3.6.төрийн бодлого, шийдвэрийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх, хэрэгжилтэд нь хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх үйл ажиллагаанд оролцуулахаас татгалзах, зайлсхийх, сонгох, сонгогдох эрхээ хэрэгжүүлэх боломжийг бүрдүүлэхгүй байх.

6.4.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлмөрлөх эрхээ эдлэхэд энэ хуулийн 6.2-т зааснаас гадна иргэн, хуулийн этгээдийн дараахь үйлдэл, эс үйлдэхүйг ялгаварлан гадуурхалт гэж үзнэ:

6.4.1.ажлын байрны сонгон шалгаруулалтад оролцуулахаас татгалзах, сонгон шалгаруулалтад тэнцсэн хүнийг хөгжлийн бэрхшээлийн улмаас ажилд авахаас татгалзах;

6.4.2.хөдөлмөр эрхэлж байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний албан тушаал ахих, дэвших боломжийг хязгаарлах;

6.4.3.байгууллага, аж ахуйн нэгж нь ажиллагсадыг хөгжлийн бэрхшээлээр нь ялгаварласан дүрэм, журам, удирдлагын арга барилыг хэрэглэх, ашиглах;

6.4.4.гэр бүлийн гишүүн нь хөгжлийн бэрхшээлтэй гэсэн шалтгаанаар хүнийг ажилд авахаас татгалзах, чөлөөлөх, бусад хэлбэрээр ажил, хөдөлмөр эрхлэх эрхийг нь хязгаарлах;

6.4.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний мэдлэг ур чадвар, онцлогт тохирсон ажлын байрыг зохион байгуулахаас татгалзах, цалин хөлсийг ялгавартай тогтоох;

6.4.6.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний онцлогт тохирсон ажлын байрны тохирох хэрэглэгдэхүүн бий болгохгүй байх.

6.5.Дараахь үйлдлийг бусад ялгаварлан гадуурхалт гэж үзнэ:

6.5.1.хүнийг хөгжлийн бэрхшээлээр нь доромжлох, тохуурхах, хөгжлийн бэрхшээлтэй гишүүнтэй гэр бүл, эцэг эхийг гадуурхах, олон нийтэд хөгжлийн бэрхшээлийн талаар буруу ойлголт төрүүлэхүйц мэдээлэл, зар сурталчилгаа явуулах, соёл урлагийн бүтээл хийх, хүний сүсэг бишрэл, итгэл үнэмшилд суурилан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхэд халдсан аливаа зөвлөгөө өгөх;

6.5.2.гэр бүлийн гишүүд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг нийгмээс тусгаарлах, нуух түүнийг нийгмийн харилцаанд оролцохыг аливаа хэлбэрээр хязгаарлах, хөгжүүлэх чадваржуулах үйлчилгээнд хамруулахаас зайлсхийх;

6.5.3.хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаалан хүнийг үр хүүхдээ асрамжиндаа авах эрхийг хязгаарлах.

6.6.Төрөөс хүнийг хөгжлийн бэрхшээлээс нь шалтгаалан бүх хэлбэрээр ялгаварлан гадуурхахыг хориглосон, ялгаварлан гадуурхалтад өртөхөөс нь хамгаалсан нийгэм, эдийн засаг, хууль зүйн олон талт арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.

6.7.Төрийн байгууллага, иргэн, хуулийн этгээд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг нийгмийн харилцаанд эрх тэгш, бүрэн дүүрэн оролцохыг баталгаажуулах зорилгоор тэднийг тохирох хэрэглэгдэхүүнээр хангах арга хэмжээг үе шаттайгаар авч хэрэгжүүлнэ.

6.8.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нийгмийн амьдралд тэгш оролцох эрхийг нь бодитой хангах зорилгоор онцлогт нь тохируулан авч хэрэгжүүлж байгаа тусгай арга хэмжээг ялгаварлан гадуурхалт гэж үзэхгүй.

7 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлийн талаарх мэдлэг, ойлголтыг нэмэгдүүлэх

Хэвлэх

7.1.Гэр бүл болон нийгмийн бүхий л хүрээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хүндэтгэх хандлагыг төлөвшүүлэх зорилгоор төрөөс дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

7.1.1.төрийн байгууллага, иргэн, хуулийн этгээд нь ажилтан, албан хаагчдынхаа дунд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх, түгээмэл загвар, тохирох хэрэглэгдэхүүнээр хангах талаар сургалт, сурталчилгааг тогтмол зохион байгуулах;

7.1.2.Монголын үндэсний олон нийтийн радио, телевиз хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний талаар зөв ойлголтыг нийгэмд төлөвшүүлэхэд чиглэсэн нийтлэл, нэвтрүүлгийн бодлого хэрэгжүүлэх;

7.1.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хүндэтгэх эерэг хандлагыг төлөвшүүлэх асуудлыг бүх шатны боловсролын байгууллагын сурах бичигт тусгайлан тусгаж, сургалт, хичээлийн агуулгаар дамжуулан хэрэгжүүлэх;

/Энэ заалтыг 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар хүчингүй болсонд тооцсон./

7.1.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх болон төрөөс үзүүлэх үйлчилгээний талаарх мэдээ, мэдээллийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, түүний гэр бүлд өгөх, сургалт, сурталчилгаа явуулах арга хэмжээг зохион байгуулах;

7.1.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залуучуудын бие даан амьдрах, хөгжих боломжийг нэмэгдүүлэх, эрхийг нь хүндэтгэсэн нийгмийн орчныг бүрдүүлэх, түүнд чиглэсэн төрийн болон төрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж, хамт олон, гэр бүл, иргэдийн санал санаачлагыг дэмжих замаар нийгэмд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн талаархи эерэг хандлагыг төлөвшүүлэх зорилгыг агуулсан арга хэмжээг зохион байгуулан холбогдох зардлыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын төсөвт тусган шийдвэрлэх.

7.2.Энэ хуулийн 7.1-д заасан үйл ажиллагаанд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, тэдний эрх ашгийг хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагын оролцоог хангана.

7.3.Энэ хуулийн 7.1.4-т заасан арга хэмжээг зохион байгуулах ажлыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх ашгийг хамгаалдаг байгууллагатай гэрээгээр гүйцэтгүүлж болох ба холбогдох зардлыг Нийгмийн халамжийн сангаас гаргана.

ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ АЖИЛЛАЖ АМЬДРАХ ОРЧИН НӨХЦӨЛИЙГ САЙЖРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

8 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний ажиллаж, амьдрах орчин, нөхцөлийг сайжруулах арга хэмжээ

Хэвлэх

8.1.Орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламж, зам талбай, нийтийн тээвэр, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологи нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй байна.

8.2.Нийтийн тээвэр, харилцаа холбоо, нийтийн үйлчилгээ, барилга байгууламжийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй болгох, хиймэл эрхтэн, туслах болон асаргаа сувилгаа, ариун цэвэр-эрүүл ахуйн материал, хэрэгсэл, бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж, үйлчилгээ үзүүлж байгаа иргэн, хуулийн этгээдийг дэмжих журмыг Засгийн газар батална.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

8.3.Төрийн байгууллага нь нийтийн барилга байгууламж, зам талбай, нийтийн тээвэр, мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй байлгах хэрэгцээ, шаардлагыг тодорхойлох, шаардлагатай стандарт, удирдамжийн баримт бичгийг боловсруулах, хяналт шалгалт хийх, сургалт, сурталчилгаа зохион байгуулах, судалгаа шинжилгээ хийх, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх ба холбогдох зардлыг улсын төсөвт тусгана.

8.4.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залуучуудад хүртээмжтэй дэд бүтцийг сайжруулах, түүнд мэдээлэл харилцааны технологийг ашиглах боломжийг нэмэгдүүлэх, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд зориулсан үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэлтийг дэмжих, эрүүл ахуйн шаардлага хангасан хоол хүнс, хувцас, орон байр, ахуйн хэрэгслээр хангах арга хэмжээг авч, зардлыг барилга, зам, нийтийн тээвэр, мэдээлэл, харилцаа холбоо, эрүүл мэнд, нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөр эрхлэлтийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, аймаг, нийслэл, дүүргийн төсөвт тусган шийдвэрлэнэ.

9 дүгээр зүйл. Орон сууц, дэд бүтцийн байгууламжийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэх

Хэвлэх

9.1.Төрөөс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн дэд бүтэц, орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламжид саадгүй хүрэх, тэдгээрийг чөлөөтэй ашиглах нөхцөлийг энэ хууль, хот байгуулалтын болон барилгын тухай хууль тогтоомжийн дагуу бүрдүүлэх ажлыг иргэн, хуулийн этгээдтэй хамтран зохион байгуулна.

9.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн авто болон явган хүний зам, замын байгууламжийн заавал дагаж мөрдөх үндэсний стандартыг барилга, зам, тээвэр, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн стандартчиллын байгууллага батална.

9.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй буюу түүний хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн нийгмийн дэд бүтэц, орон сууц, олон нийтийн барилга байгууламжийн орчны болон дотоод зохион байгуулалтын заавал дагаж мөрдөх үндэсний стандартыг барилгын болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн стандартчиллын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага батална.

9.4.Орон сууц, нийгмийн дэд бүтцийн байгууламжийг ашиглалтад оруулах барилгын комиссын бүрэлдэхүүний дөрөвний нэгд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх ашгийг хамгаалах чиг үүрэг бүхий төрийн бус байгууллагын төлөөллийг оролцуулна.

9.5.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хэрэгцээ, шаардлагыг хангаагүй барилга байгууламжийг улсын комисс хүлээж авахыг хориглоно.

10 дугаар зүйл. Нийтийн тээврийн үйлчилгээг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэх

Хэвлэх

10.1.Нийтийн тээврийн байгууллага нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн нийтийн тээврийн хэрэгслээр чөлөөтэй зорчих нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

10.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хэрэгцээнд нийцсэн нийтийн тээврийн хэрэгсэл, зогсоол, үйлчилгээний заавал мөрдөх үндэсний стандартыг тээвэр, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын саналыг үндэслэн стандартчиллын байгууллага батална.

10.3.Нийтийн тээврийн байгууллага энэ хуулийн 10.2-т заасан стандарт бүхий тээврийн хэрэгслийг ашиглах үүрэгтэй.

11 дүгээр зүйл. Мэдээлэл, харилцаа холбооны үйлчилгээг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хэрэгцээ, шаардлагад нийцүүлэх

Хэвлэх

11.1.Мэдээллээр үйлчилдэг хуулийн этгээд нь өөрийн чиг үүргээ хэрэгжүүлэх явцад хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний мэдээлэл авах эрхийг хангах, техник, технологийн хэрэгсэл, бусадтай харьцах боломж, нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

11.2.Хуулийн этгээд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний мэдээлэл авах эрх, харилцаа холбооны үйлчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

11.2.1.төрийн байгууллагын цахим хуудас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн мэдээллийг чөлөөтэй авах боломжийг бий болгох;

11.2.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд зориулсан компьютерын дэлгэц дээрх бичгэн мэдээллийг дуу авиа руу хөрвүүлэн хувиргах дэлгэц уншигч, программ хангамж болон шинэ технологи, систем, тусгай хэрэглээний тоног төхөөрөмжийг хөгжүүлэх, хэрэглээнд нэвтрүүлэх, тэдгээрийг эх хэл дээрээ ашиглах боломжийг бий болгох;

11.2.3.ном, сурах бичиг, сонин сэтгүүл, төрийн байгууллагын шийдвэр, албан бичиг, барааны шошго зэрэг бүх төрлийн хэвлэмэл материалыг хүртээмжтэй ашиглахад зориулсан бар кодтой хэвлэх;

11.2.4.цахим хуудас болон телевизийн мэдээ, мэдээлэл, танин мэдэхүйн болон өргөн нэвтрүүлгийг дохионы хэлний хэлмэрчтэй, текст унших боломжтой байдлаар нэвтрүүлэх арга хэмжээг үе шаттайгаар авч хэрэгжүүлэх;

11.2.5.төрийн болон нийтийн үйлчилгээний байгууллага хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд дохионы хэлний хэлмэрч, орчуулагч, бичигч, уншигч, хөтөчийн үйлчилгээ үзүүлэх арга хэмжээг үе шаттайгаар авч хэрэгжүүлэх;

11.2.6.хараа, сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүст мэдээлэл хүргэх зорилгоор байгуулагдсан ашгийн бус радио, телевизийг төрөөс дэмжих.

11.3.Мэдээлэл, харилцаа холбооны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага энэ хуулийн 11.2.1, 11.2.2, 11.2.3, 11.2.4-т заасан арга хэмжээний хэрэгжилтийг холбогдох байгууллагатай хамтран хангаж, шаардагдах зардлыг улсын төсөвт тусгуулах арга хэмжээ авна.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 8 дугаар сарын 29-ний өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

11.4.Сонсголын бэрхшээлтэй хүн цагдаа, эрүүл мэндийн байгууллага, онцгой байдлын албаны тусгай дугаарт текст мессэж, дохионы хэлний хэлмэрчийн зайн дүрс, ярианы тусламжтайгаар хандаж, үйлчилгээ авах боломжийг төрөөс бүрдүүлнэ.

12 дугаар зүйл. Монгол дохионы хэл

Хэвлэх

12.1.Монгол дохионы хэл бол сонсголгүй хүний эх хэл мөн бөгөөд сонсголгүй хүн дохионы хэлээрээ нийгмийн бүхий л харилцаанд оролцох эрхтэй.

12.2.Монгол дохионы хэлний хэлмэрч, орчуулгын үйл ажиллагаа эрхлэх, үйлчилгээ үзүүлэх журмыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

12.3.Энэ хуулийн 12.2-т заасан үйлчилгээг гэрээний үндсэн дээр төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлж болно.

13 дугаар зүйл. Брайль үсгийн стандарт

Хэвлэх

13.1.Брайль бичиг нь хараагүй хүний хэрэглэдэг үндсэн бичиг бөгөөд брайль бичгийг ашиглан мэдээлэл авах, боловсрол эзэмшин нийгмийн харилцаанд оролцох нөхцөл боломжоор хангана.

13.2.Брайль үсгийн стандартыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн стандартчиллын төв байгууллага батална.

ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ СУРЧ БОЛОВСРОХ ЭРХ

14 дүгээр зүйл. Сурч боловсрох эрх

Хэвлэх

14.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бусад иргэний хамт сурч боловсрох, мэргэжил эзэмших эрхтэй бөгөөд энэхүү эрхийг нь хангах чиглэлээр төрөөс дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

14.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний онцлогт нийцүүлэн авьяас билэг, бүтээлч чанар, оюуны болон бие бялдарын чадварыг хөгжүүлэх сургалтын хөтөлбөр, орчныг бий болгох;

14.1.2.хувь хүний чадамж болон өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжийг хөгжүүлж, хүний эрх, үндсэн эрх чөлөөг хүндэтгэх явдлыг бэхжүүлэх;

14.1.3.бүх шатны боловсролын тогтолцоонд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний сурч боловсрох, мэргэжил эзэмших нөхцөлийг бүрдүүлэх, тохирох хэрэглэгдэхүүнээр хангаж, дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх;

14.1.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний онцлог хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн сургалтын хөтөлбөр, стандартыг боловсруулах.

14.2.Бүх шатны боловсролын байгууллага нь энэ хуулийн 37.2.1-д заасан комиссын дүгнэлтээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд хүүхдийн хөгжлийн цогц хөтөлбөрийг бүх шатны боловсролын байгууллага хэрэгжүүлэх орчныг бүрдүүлж, бэлтгэл ажлыг хангаж, боловсрол эзэмшүүлнэ.

14.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн сурч, боловсрох, мэргэжил эзэмших эрхийг хангах чиглэлээр төрөөс энэ хуулийн 14.1.1, 14.1.2, 14.1.3, 14.1.4-т зааснаас гадна дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

14.3.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг тухайн бэрхшээлээс нь үл хамаарч бүх шатны боловсролын байгууллагад бүрэн хамруулах;

14.3.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, залуучуудыг тэдний хүйс, оршин суугаа газар, нийгэм, эдийн засгийн хүчин зүйлээс үл хамааран бүх шатны боловсролд тэгш хамруулах, тухайн хүүхэд, залуучуудын онцлог, хэрэгцээг харгалзсан боловсролын хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлэх, тэдний шаардлагад нийцсэн хичээлийн анги, танхимыг ердийн сургуулиудад зохион байгуулах үүргийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага хүлээх.

14.4.Эцэг эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг боловсрол эзэмшүүлэх сургалтад хамруулах үүрэгтэй бөгөөд энэ үүргээ биелүүлэхэд нь боловсролын байгууллагын болон нийгмийн ажилтан холбогдох мэдээллээр хангах үүрэгтэй.

14.5.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг сургах, хөгжүүлэх, бүх шатны боловсрол олгох бодлого, хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ.

/Энэ хэсэгт 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

15 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний сурч боловсрох нөхцөл

Хэвлэх

15.1.Бүх шатны сургалтын байгууллага болон мэргэжлийн сургалтын төв нь хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчид амьдрах ухаан, мэргэжлийн ур чадварыг үр дүнтэй эзэмшүүлэх бөгөөд дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

/Энэ хэсэгт 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

15.1.1.тухайн суралцагчийн онцлогт тохирсон хамгийн зохистой арга хэлбэрээр боловсрол олгох;

15.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийг онцлог хэрэгцээнд нь тохирох ном, сурах бичиг, гарын авлага, материал, тусгай хэрэглээний сургалтын тоног төхөөрөмж, хэрэгслээр хангах;

15.1.3.сургалтын тусгай хөтөлбөр, төлөвлөгөөний дагуу сургалтыг явуулах;

15.1.4.сургалтыг хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн онцлог хэрэгцээнд нийцсэн заах арга зүй, арга барил эзэмшсэн багш, сурган хүмүүжүүлэгч явуулдаг байх;

15.1.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн сурах идэвхи, санаачилгыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн, тэдний онцлог хэрэгцээнд нийцүүлэн брайль үсэг, дохионы хэл болон харилцааны бусад арга хэлбэрийг хэрэглэх, орон зай, чиг баримжааны чадвар олгох, зөвлөн туслах үйлчилгээ үзүүлэх;

15.1.6.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд бие дааж амьдрах чадвар олгох, бүрэн болон бүрэн бус дунд боловсрол эзэмшсэн бол цаашид суралцах, эсхүл хөдөлмөр эрхлэх, мэргэжлээ сонгоход нь туслалцаа үзүүлэх;

15.1.7.элсэлтийн шалгалтыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд нээлттэй, хүртээмжтэй, онцлог хэрэгцээ, шаардлагыг нь хангасан орчин, нөхцөлд авах;

15.1.8.боловсролын байгууллага нь хөгжлийн бэрхшээлтэй оюутныг ажил олгогчдод танилцуулах, зуучлах үйл ажиллагааг зохион байгуулах.

15.2.Бүх шатны сургалтын байгууллагын хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн онцлогт тохирох хэрэглэгдэхүүн, сургалтын орчныг бүрдүүлэх журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

15.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд боловсрол олгох сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

15.4.Хавсарсан хөгжлийн бэрхшээлтэй болон байнгын асаргаа шаардлагатай хүүхдийн ганцаарчилсан сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөөг тухайн сургалтын байгууллагын мэргэжил арга зүйн зөвлөл, эцэг эхийн оролцоотойгоор боловсруулж батална.

15.5.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн ганцаарчилсан сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрийн явц, ахицын өөрчлөлтийг сургууль, цэцэрлэгийн удирдлага эцэг, эхийн оролцоотой хэлэлцэж, дүгнэлтийг энэ хуулийн 37.2.1-д заасан комисст хүргүүлнэ.

15.6.Элсэлтийн шалгалтад тэнцэж, дотоод, гадаадын их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн болон техникийн боловсролын байгууллагад суралцах эрхтэй болсон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний мэргэжлийн, дипломын боловсрол болон бакалавр, магистр, докторын зэрэг олгох сургалтын зардлыг,  хөдөлмөрийн чадвараа алдсан гишүүнтэй өрхийн нэг суралцагчийн сургалтын төлбөрийг боловсролын зээлийн сан хариуцна.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

/Энэ хэсэгт 2016 оны 9 дүгээр сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан/

15.7.Ерөнхий боловсролын болон их, дээд сургууль, коллеж, мэргэжлийн болон техникийн боловсролын байгууллагад суралцаж байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн   онцлог хэрэгцээнд нийцсэн ном, сурах бичиг, тусгай хэрэглээний сургалтын тоног төхөөрөмж, хэрэгслийг худалдан авах зардлыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болон орон нутгийн тухайн жилийн төсөвт тусгана.

/Энэ хэсэгт 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмэлт оруулсан./

15.8.Энэ хуулийн 15.6-д заасан сургалтын зардлын хэмжээ, олгох журмыг Засгийн газар батална.

15.9.Энэ хуулийн 15.7-д заасан ном, сурах бичиг, тусгай хэрэглээний сургалтын тоног төхөөрөмж, хэрэгслийн жагсаалт, зардлын хэмжээ, олгох журмыг боловсрол болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хамтран батална.

15.10.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга нь харьяалах засаг захиргааны нэгжид үйл ажиллагаа явуулж байгаа бүх шатны боловсролын байгууллагыг энэ хуулийн 15.1-д заасан сургалтын орчныг бүрдүүлэхэд зориулж тусгай хөтөлбөр, төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж, холбогдох зардлыг орон нутгийн төсөвт тусган шийдвэрлэнэ.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

15.11.Хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн сургалтын онцлог хэрэгцээг хангах сургалтын хөтөлбөр, ном, сурах бичиг, гарын авлага, дохионы хэлний толь бичиг зохиох, хэвлэх, түгээх, засан сайжруулах, брайль болон программ хангамжийг монгол хэл рүү хөрвүүлэх, сургалтын тоног төхөөрөмжийг худалдан авах болон шаардагдах хөрөнгийг улсын төсөвт тусгах ажлыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцан зохион байгуулна.

15.12.Ерөнхий боловсролын тусгай сургуулийн суралцагчийн үдийн хоолны зардлыг улсын төсвөөс санхүүжүүлж, үдийн хоолоор үйлчлэх журмыг боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална.

/Энэ хэсгийг 2016 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

15.13.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд мэргэжил эзэмшүүлэх сургалтын хөтөлбөр, төлөвлөгөөг Мэргэжлийн болон техникийн боловсрол, сургалтын тухай хуульд заасны дагуу боловсролын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллагын дарга батална.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

16 дугаар зүйл. Багшийн мэргэжил

Хэвлэх

16.1.Багш бэлтгэдэг их, дээд сургууль, коллежийн сургалтын төлөвлөгөө, хөтөлбөрт хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчтай ажиллах агуулга, арга зүйг тусгана.

16.2.Бүх шатны боловсрол олгох сургалтын байгууллагын багш, нийгмийн ажилтан нь хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчийн онцлог хэрэгцээ, шаардлагад нийцсэн заах арга зүй, арга барилыг эзэмшсэн байна.

16.3.Энэ хуулийн 16.2-т заасан арга зүй, арга барилыг олгох сургалт болон зөвлөх үйлчилгээг гэрээний үндсэн дээр төрийн бус байгууллага гүйцэтгэж болно.

16.4.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд боловсрол олгох багш, хэл засалч, хөдөлгөөн засалч, хөдөлмөр засалч, дохионы хэлний багш, сэтгэл зүйч, арга зүйчийг сургалтын төрийн сангийн зардлаар дотоод, гадаадад сургаж бэлтгэнэ.

ТАВДУГААР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

17 дугаар зүйл. Хөдөлмөрлөх эрх

Хэвлэх

17.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн ажилд орох, албан тушаал дэвших, цалин хөлс, нөхөн олговор авах, хөдөлмөр эрхлэх, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих арга хэмжээнд бусадтай адил тэгш хамрагдах эрхтэй.

17.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлмөр эрхлэлттэй холбогдсон энэ хуульд зааснаас бусад харилцааг Хөдөлмөрийн тухай хууль, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль, Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн тухай хууль болон холбогдох бусад хуулиар зохицуулна.

17.3.Төрийн байгууллага, иргэн, хуулийн этгээд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний бие эрхтэн, хөгжлийн онцлогт нийцсэн ажлын байрыг Хөдөлмөрийн тухай хуульд заасны дагуу бий болгож ажиллуулах үүрэгтэй.

17.4.Төрийн байгууллага, иргэн, хуулийн этгээд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлмөрлөх эрхийг хангахдаа энэ хуулийн 6.4-д заасан үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.

17.5.Цалин хөлс олгож байгаа шалтгаанаар хөдөлмөр эрхэлж байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нийгмийн халамжийн болон нийгмийн даатгалын аливаа тэтгэвэр, тэтгэмжийг зогсоохыг хориглоно.

17.6.Холбогдох хуульд заасан шалгуурыг ханган, нийгмийн даатгалын сангаас өндөр насны тэтгэвэр авах эрх үүссэн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний халамжийн тэтгэврийг Нийгмийн халамжийн тухай хуулийн дагуу зохицуулна.

18 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлмөр эрхлэлтийг төрөөс дэмжих

Хэвлэх

18.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлмөр эрхлэлтэд төрөөс дараахь дэмжлэг үзүүлнэ:

18.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг ажиллуулж байгаа иргэн, хуулийн этгээдийг хууль тогтоомжийн дагуу татварын хөнгөлөлт, чөлөөлөлтөд хамруулах, тохирох хэрэглэгдэхүүн бүхий ажлын байр бий болгохыг урамшуулах;

18.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөдөлмөрлөх чадварт тохирох хэрэглэгдэхүүн бүхий ажлын байр бий болгох, тэдгээрийн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх, төсвийн хөрөнгөөр хийх худалдан авалтад тэргүүн ээлжинд хамруулах;

18.1.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн мэргэжлээрээ ажиллахад шаардагдах ажлын багаж, тоног төхөөрөмж, материал болон бусад шаардлагатай хэрэгслийг худалдан авахад нь хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас нэг удаа санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх;

18.1.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн дунд мэргэжлийн ур чадварын тэмцээн зохион байгуулахад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх;

18.1.5.мэргэжлийн ур чадварын олон улсын тэмцээнд амжилттай оролцсон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд урамшуулал олгох ба урамшуулал олгох журмыг хөдөлмөрийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батлах;

18.1.6.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд мэргэжлийн чиг баримжаа, ур чадвар олгох чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа сургалтын байгууллагад төрөөс дэмжлэг үзүүлэх.

19 дүгээр зүйл. Ажлын байрны сонгон шалгаруулалт

Хэвлэх

19.1.Төрийн байгууллага, хуулийн этгээд нь ажлын байрны нээлттэй сонгон шалгаруулалт зарлахдаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний онцлог хэрэгцээг харгалзан үзнэ.

19.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн нээлттэй сонгон шалгаруулалтад оролцохдоо түүний хөгжлийн бэрхшээлийн онцлог хэрэгцээ, шаардлагад тохирох тусламж, нэмэлт цаг ашиглах эрхтэй.

19.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн энэ хуулийн 19.2-т заасан хэрэгцээ, шаардлагын талаар хүсэлт гаргасан тохиолдолд сонгон шалгаруулалт явуулж байгаа байгууллага хүсэлтийг хүлээн авах үүрэгтэй.

ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНД ҮЗҮҮЛЭХ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ТУСЛАМЖ, ҮЙЛЧИЛГЭЭ

20 дугаар зүйл. Эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ

Хэвлэх

20.1.Төрөөс хөгжлийн бэрхшээлийг эрт илрүүлэх, оношлох, үнэлэх, урьдчилан сэргийлэх, эмчлэх, сувилах, сэргээн засах цогц арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.

20.2.Эрүүл мэндийн байгууллага хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээ үзүүлэхдээ тэдний онцлог хэрэгцээ, шаардлагыг хангасан хүртээмжтэй орчин, техник, тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон байна.

20.3.Энэ хуулийн 20.2-т заасан тусламж, үйлчилгээ үзүүлэхэд шаардагдах орчныг бүрдүүлэх, техник, тоног төхөөрөмж, эм, эмнэлэг, асаргаа сувилгааны хэрэгсэл, ариун цэвэр-эрүүл ахуйн материал, эрт илрүүлгийн урвалж бодисын зардлыг эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын төсөвт тусган шийдвэрлэнэ.

21 дүгээр зүйл. Хиймэл эрхтэн, туслах хэрэгсэл

Хэвлэх

21.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хиймэл эрхтэн, туслах хэрэгсэл, авах зардлыг Нийгмийн даатгалын, Үйлдвэрийн осол, мэргэжлээс шалтгаалах өвчний даатгалын, Тэтгэмжийн даатгалын, Эрүүл мэндийн даатгалын, Нийгмийн халамжийн сангаас тус тус санхүүжүүлнэ.

ДОЛДУГААР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙГ ХАМТ ОЛОНД ТҮШИГЛЭН ХАМРУУЛАН ХӨГЖҮҮЛЭХ

22 дугаар зүйл. Хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээ

Хэвлэх

22.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээг дараахь чиглэлээр үзүүлнэ:

22.1.1.өвчин, эмгэг, гэмтэл, бэртлийн улмаас үүссэн үр дагаврыг арилган хэвийн байдалд оруулахад чиглэсэн эрүүл мэндийн чиглэл;

22.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бусдын адил боловсрол, мэргэжил эзэмшихийг дэмжих боловсролын чиглэл;

22.1.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн гэр бүл, хамт олондоо эдийн засгийн хувьд хувь нэмрээ оруулахыг дэмжих хөдөлмөрийн чиглэл;

22.1.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, гэр бүл, хамт олны дунд бусдын адил үүрэг хариуцлага хүлээсэн, идэвхтэй, бие даасан гишүүн болохыг дэмжих нийгмийн чиглэл;

22.1.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн нийгмийн бүхий л харилцаанд оролцохыг дэмжих дэд бүтэц, зам тээвэр, мэдээллийн технологийн хүртээмжийн.

22.2.Энэ хуулийн 22.1-д заасан үйлчилгээний хүртээмж, чанарыг нэмэгдүүлэхэд төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ.

23 дугаар зүйл. Хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээ эрхлэх

Хэвлэх

23.1.Энэ хуулийн 22.1-д заасан үйлчилгээг өмчийн бүх хэлбэрийн байгууллага үзүүлнэ.

23.2.Хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх ашгийг хамгаалах чиг үүрэг бүхий тусгай зөвшөөрөлтэй төрийн бус байгууллагаар гэрээний үндсэн дээр гүйцэтгүүлэх тохиолдолд зардлыг бүрэн болон хэсэгчлэн тухайн асуудлыг эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын төсвөөс санхүүжүүлнэ.

23.3.Энэ хуулийн 22.1-д заасан үйлчилгээний стандартыг тухайн асуудлыг эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай хамтран боловсруулж, стандартчиллын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны байгууллага батална.

23.4.Энэ хуулийн 22.1-д заасан үйлчилгээг эрхлэх байгууллагад тавигдах шаардлагыг тухайн асуудлыг эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүнтэй хамтран боловсруулж батална.

24 дүгээр зүйл. Хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээний хөтөлбөр

Хэвлэх

24.1.Хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээ үзүүлэх байгууллага нь тухайн хүний онцлог хэрэгцээнд тохирсон үйлчилгээний хөтөлбөрийг боловсруулж хэрэгжүүлнэ.

24.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эцэг эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигч нь хүүхдийг энэ хуулийн 37.8-д заасан дүгнэлтийн дагуу хамт олонд түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээнд заавал хамруулах үүрэгтэй.

НАЙМДУГААР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНД ҮЗҮҮЛЭХ НИЙГМИЙН ХАЛАМЖ

25 дугаар зүйл. Нийгмийн хамгаалал хүртэх эрх

Хэвлэх

25.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн хоол хүнс, хувцас, орон байр, эмчилгээ сувилгаа, нийгэм ахуйн зайлшгүй шаардлагатай үйлчилгээг оролцуулаад өөрийн болон гэр бүлийнхээ эрүүл мэнд, аж амьдралыг тэтгэхэд хүрэлцэхүйц амьжиргаатай байх эрхтэй бөгөөд энэхүү эрхийг хангах зорилгоор төрөөс дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

25.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний онцлог хэрэгцээнд тохирсон тусгай хэрэглээний протез, ортопед, ариун цэвэр-эрүүл ахуйн материал, асаргаа сувилгааны болон бусад туслах хэрэгслээр хангах;

25.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй эцэг, эх хүүхдээ өсгөн хүмүүжүүлэхэд нь шаардлагатай дэмжлэг үзүүлж, туслах үйлчилгээ авах боломжоор хангах;

25.1.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг нийгмийн хамгааллын болон нийгмийн халамжийн хөтөлбөрт хамруулах.

25.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг халамжийн, түрээсийн, ипотекийн зээлд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр хамруулах орон сууцны хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийг нийгмийн хамгааллын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний болон аймаг, нийслэлийн Засаг даргын жил бүрийн төсөвт тусгана.

25.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж, тусламж, хөнгөлөлт, нийгмийн даатгалд хамруулах асуудлыг Монгол Улсын хууль тогтоомжоор зохицуулна.

26 дугаар зүйл. Нийгмийн халамжийн сангаас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд үзүүлэх тусламж, хөнгөлөлт

Хэвлэх

26.1.Энэ хуулийн 3.1-д заасан хүнд нийгмийн халамжийн сангаас доор дурдсан тусламж, хөнгөлөлт үзүүлнэ:

26.1.1.байнгын асаргаа шаардлагатай 16 хүртэлх насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, бүрэн хараагүй, бүрэн хэлгүй, дүлий, одой иргэн болон байнгын асаргаа шаардлагатай хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд орон сууцны хөлс төлөхөд, хэрэв нийтийн халаалтгүй сууц, гэрт амьдардаг бол түлш худалдан авахад нь жилд нэг удаа мөнгөн тусламж олгох;

26.1.2. 18 хүртэлх насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн дотоодод хийлгэсэн протезын үнийг эдэлгээний хугацаа дууссан болон тухайн хүүхдийн өсөлтийн улмаас бие эрхтэнд нь таарахгүй болсон тохиолдолд тухай бүр 100 хувь нөхөн олгох;

26.1.3.үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас протез хийлгэх, сэргээн засалттай холбогдсон хөнгөлөлт авах эрх үүсээгүй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний дотоодод хийлгэсэн протезын үнийг гурван жил тутам нэг удаа нөхөн олгох;

26.1.4. 18 хүртэлх насны хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, түүнчлэн үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас протез хийлгэх, сэргээн засалттай холбогдсон хөнгөлөлт авах эрх үүсээгүй, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний дотоодод хийлгэсэн болон худалдан авсан ортопед, тэргэнцэр зэрэг тусгай хэрэгслийн үнийг гурван жил тутам нэг удаа 100 хувь нөхөн олгох;

26.1.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд болон түүний асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийн цэцэрлэг, сургуульд ирж, очих унааны зардлыг хөнгөлөх, эсхүл автобусаар үйлчлэх;

26.1.6.насанд хүрсэн бүрэн хараагүй, сонсголгүй, хэл ярианы бэрхшээлтэй хүний харилцаа холбооны зардалд хөнгөлөлт үзүүлэх;

26.1.7.дотоодын рашаан сувилалд сувилуулах шаардлагатай дараах хүнд ирж, очих унааны, ор хоногийн зардлыг эрүүл мэндийн даатгалтай иргэний энгийн өрөөний тарифаар тус тус тооцон доор дурдсан хувиар жилд нэг удаа нөхөн олгох:

26.1.7.а.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд 100 хувь;

26.1.7.б.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг асран халамжилж яваа нэг иргэнд 50 хувь;

26.1.7.в.үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас хөнгөлөлт авах эрх үүсээгүй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнд 50 хувь.

26.1.8.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд дотоодын рашаан, сувилалд дараалал харгалзахгүйгээр сувилуулах;

26.1.9.бүрэн хараагүй хүн эмнэлгийн байгууллагын дүгнэлтээр эмчлүүлэх, рашаан сувилалд сувилуулахаар аймгаас нийслэлд, нийслэлээс аймагт зорчсон тохиолдолд ирж, буцах унааны зардлын 75 хувийг жилд нэг удаа нөхөн олгох;

26.1.10.нийслэлээс 1000 ба түүнээс дээш километр алслагдсан газарт байнга оршин суудаг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн нарийн мэргэжлийн эмч нарын хяналтын комиссын шийдвэрээр нийслэлд ирж эмчлүүлэх, шинжилгээ хийлгэх тохиолдолд ирж, очих унааны зардлыг жилд нэг удаа нөхөн олгох;

26.1.11.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн болон хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан хүний нэг хүүхдийн цэцэрлэгийн хоолны зардлын төлбөрт хөнгөлөлт үзүүлэх;

26.1.12.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд нь хүүхдийн зусланд амарвал эрхийн бичгийн 50 хувийг жилд нэг удаа олгох;

26.1.13.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд эмнэлгийн магадлагаагаар дотоодод усан эмчилгээ хийлгэсэн бол эмчилгээний төлбөрийн 70 хувийг нөхөн олгох;

26.1.14.хараагүй хүний брайлийн үсгээр бичсэн захидал, ил захидал, брайль хэвлэл, 10 кг хүртэлх илгээмжийг дотоодод үнэ төлбөргүй явуулж, хараагүй хүний зориулалттай техник, тоног төхөөрөмж, материал хэрэгслийг дотоодод үнэ төлбөргүй хүргүүлэх;

26.1.15.нийгмийн даатгалын хууль тогтоомжид заасан оршуулгын тэтгэмж авах эрх үүсээгүй, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн болон хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд нас барвал түүний оршуулгын зардалд нийгмийн даатгалын сангаас олгох оршуулгын тэтгэмжтэй тэнцүү хэмжээний мөнгөн тусламж олгох;

/Энэ заалтаас "тухай" гэснийг 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар хассан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

26.1.16.аарцаг эрхтэний үйл ажиллагаа алдагдсан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд эмнэлгийн байгууллагын дүгнэлтээр зайлшгүй шаардлагатай асаргаа сувилгаа, ариун цэвэр-эрүүл ахуйн материалын дэмжлэг үзүүлэх.

26.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг Нийгмийн халамжийн тухай хуульд заасны дагуу төрөлжсөн асрамжийн болон олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээнд хамруулж болно.

26.3.Өрхийн мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгэгдсэн нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, иргэн болон тэдгээрийг асран хамгаалагчийг нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, тусламжид хамруулна.

26.4.Энэ хуулийн 26.1.1, 26.1.2, 26.1.3, 26.1.4, 26.1.5, 26.1.6-д заасан тусламж, хөнгөлөлтийн хэмжээ, олгох журам, жишиг үнийг Засгийн газар батална.

ЕСДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ХҮНИЙ БУСАД ЭРХ

27 дугаар зүйл. Хууль зүйн туслалцаа авах эрх

Хэвлэх

27.1.Шүүх, прокурор, хууль хяналтын байгууллагын үйл ажиллагаа нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй байна.

27.2.Төрөөс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн шаардлагатай хууль зүйн зөвөлгөө, тусламж үйлчилгээгээр үнэ төлбөргүй хангагдах нөхцөл бололцоог бүрдүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.

27.3.Шүүх, прокурор, хууль хяналтын байгууллага нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд оролцох хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд түүний эрх, үүрэг болон холбогдох мэдээллийг хөгжлийн бэрхшээлийн онцлогт нь нийцүүлэн ойлгомжтой, хүртээмжтэй хэлбэрээр тайлбарлаж өгнө.

27.4.Шүүх, прокурор, хууль хяналтын байгууллага хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн эрх ашгаа хамгаалахад хүртээмжтэй орчныг бүрдүүлэх үүрэгтэй бөгөөд тэдгээрийг текст уншигч, бичигч, дохионы хэлний хэлмэрч, орчуулагчаар үнэ төлбөргүй хангах ба үйлчилгээний зардлыг улсын төсөвт тусгана.

28 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эрх

Хэвлэх

28.1.Хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлийг эрт илрүүлэх, оношлох, үнэлэх, тэдэнд эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн бусад үйлчилгээг гэр бүл, хамт олонд нь түшиглэн хамруулан хөгжүүлэх үйлчилгээг хүртээмжтэй хүргэх, хүүхдийн хөгжлийн төвийг байгуулан, хөгжлийн хоцрогдолтой хүүхдэд тусгай хөтөлбөрийн дагуу үйлчилгээ үзүүлэхийг төрөөс дэмжинэ.

28.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдэд эрүүл мэнд, боловсрол болон сэргээн засах үйлчилгээг үнэ төлбөргүй үзүүлнэ.

28.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчийг нийгмийн хамгааллын болон нийгмийн халамжийн тусламж, үйлчилгээнд хамруулна.

28.4.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийг гэр бүлийн болон бэлгийн хүчирхийлэл, бүх төрлийн дарамт, мөлжлөгт өртөх, гэмт хэргийн хохирогч болох, гэмт хэрэгт татагдан орох зэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг хууль сахиулах, хүүхдийн эрхийг хамгаалах, боловсролын болон төрийн эрх бүхий холбогдох байгууллага хэрэгжүүлнэ.

28.5.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй холбоотой аливаа бодлого, шийдвэрийг гаргах явцад тэднийг үзэл бодлоо илэрхийлэх боломжоор хангана.

28.6.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчид хүүхдээ өсгөн бойжуулах, хөгжүүлэхэд шаардлагатай мэдлэг, чадвар олгоход төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ.

28.7.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах үүргийг тэдний эцэг эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчид хүлээх бөгөөд эцэг, эх, асран хамгаалагч, харгалзан дэмжигчид нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдээ асран хамгаалах, тэжээн тэтгэх хуулиар хүлээлгэсэн үүргээ биелүүлэхээс зайлсхийхийг хориглоно.

28.8.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэдтэй гэрлэгчид гэрлэлтээ цуцлуулсан тохиолдолд тэтгэлэг төлөгч нь холбогдох хууль тогтоомжинд заасны дагуу нэмэлт тэтгэлэг төлнө.

29 дүгээр зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн эрх

Хэвлэх

29.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн тэгш эрхийг боловсрол, хөдөлмөр, нийгэм, эдийн засгийн салбарт хангах зорилгоор төрөөс дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:

29.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийн нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн асуудал, хэрэгцээг үнэлж, тэдгээрийн онцлогт тохирсон үйлчилгээ үзүүлэх;

29.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдийг гэр бүлийн болон бэлгийн хүчирхийлэл, дарамтанд өртөх, гэмт хэргийн хохирогч болохоос урьдчилан сэргийлэх, эрсдэлийг бууруулах үр дүнтэй арга хэмжээ авах;

29.1.3.гэр бүлийн болон бэлгийн хүчирхийлэл, гэмт хэрэгт өртсөн хөгжлийн бэрхшээлтэй эмэгтэйчүүдэд үзүүлэх эрүүл мэнд, хууль зүйн, сэтгэл зүйн болон бусад шаардлагатай үйлчилгээг тэдгээрийн сэтгэл зүй, нас бие, сэтгэхүйн онцлогт нийцүүлэн мэргэшлийн түвшинд чанартай үзүүлэх;

29.1.4.гэрч, хохирогчийг хамгаалах байр нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний онцлог, хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн байх.

30 дугаар зүйл. Улс төрийн үйл ажиллагаанд оролцох

Хэвлэх

30.1.Бүх шатны сонгуульд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн саналаа бие даан, чөлөөтэй, нууцаар өгөх нөхцөлийг бүрдүүлсэн байна.

30.2.Бүх шатны сонгуульд оролцогч нам, эвсэл, нэр дэвшигчдийн сонгуулийн сурталчилгаа нь хөгжлийн бэрхшээлтэй сонгогчид хүртээмжтэй байна.

30.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бүх шатны сонгуульд нэр дэвших, сонгогдох, төрийн аливаа албанд томилогдон ажиллахад нь улс төрийн нам, эвсэл, төрийн байгууллагууд дэмжих үүрэгтэй.

30.4.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг сонгогдох эрхээ хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх талаар улс төрийн нам, эвслүүд бодлого, мөрийн хөтөлбөртөө тусгана.

31 дүгээр зүйл. Хувийн нууцыг хүндэтгэх

Хэвлэх

31.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний захидал харилцаа, эрүүл мэнд, эд хөрөнгө, гэр бүлийн нууц болон нэр төр, алдар хүндийг холбогдох хууль тогтоомжоор хамгаална.

31.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд үйлчилгээ үзүүлж байгаа аливаа этгээд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нууцыг задруулахыг хориглоно.

32 дугаар зүйл. Бие даан амьдрах эрх

Хэвлэх

32.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бие даан амьдрах эрхтэй.

32.2.Хувийн туслах үйлчилгээ, зөвлөлдөх бүлэг буюу харилцан суралцах, зөвлөгөө өгөх үйлчилгээгээр хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний бие даан амьдрах эрх нь хангагдана.

32.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бие даан амьдрахад нь дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээний журам, төрөл, хэлбэр, үйлчилгээ үзүүлэх байгууллагад тавигдах шаардлагыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

32.4.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн бие даан амьдрахад нь дэмжлэг үзүүлэх үйлчилгээг иргэн, хуулийн этгээд үзүүлж болно.

32.5.Бие даан амьдрахад дэмжих үйлчилгээг үзүүлэх байгууллагын сонгон шалгаруулалтыг нийслэл, аймгийн халамжийн үйлчилгээ хариуцсан төрийн байгууллага гүйцэтгэнэ.

32.6.Энэ хуулийн 32.2, 32.3, 32.4, 32.5-ыг хэрэгжүүлэхдээ хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хамгаалах чиг үүрэг бүхий төрийн бус байгууллагын оролцоог хангана.

32.7.Төрөөс хараагүй хүнийг тухайн орчинд зөв чиг баримжаатай, саадгүй, аюулгүй зорчиход нь туслах хөтөч нохойг тусгайлан сургаж бэлтгэх ба дотоодод сургаж бэлтгэсэн хөтөч нохойны үнийг есөн жилд нэг удаа олгоно. Хөтөч нохойг сургах, түүнийг хэрэглэх журмыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүнтэй хамтран батална.

32.8.Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн нийслэл, аймгийн төвийн нийтийн тээврийн хэрэгсэл /таксинаас бусад/-ээр орон нутгийн харьяалал харгалзахгүйгээр үнэ төлбөргүй зорчино. Энэ арга хэмжээнд шаардагдах хөрөнгийг нийслэл, орон нутгийн төсөвт жил бүр тусган, хэрэгжүүлнэ.

/Энэ хэсгийг 2016 оны 11 дүгээр сарын 10-ны өдрийн хуулиар нэмсэн/

33 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний биеийн тамир, спортын үйл ажиллагааг дэмжих

Хэвлэх

33.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний оролцсон биеийн тамир, спортын тэмцээн, уралдаан нь түүний чадавхид зохицсон байна.

33.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг биеийн тамир, спортын тэмцээн, уралдаанд оролцоход нь төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ.

33.3.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний биеийн тамир, спортын арга хэмжээг зохион байгуулахад төрөөс дараахь дэмжлэг үзүүлнэ:

33.3.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн биеийн тамир, спортоор хичээллэх, өөрийн авьяас чадвараа нээн хөгжүүлэхэд дэмжих үйлчилгээг гэрээгээр гүйцэтгүүлэх;

33.3.2.биеийн тамир, спортын байгууламж нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн тэмцээн уралдаан, нийтийн биеийн тамирын арга хэмжээнд оролцох, бэлтгэл сургуулилт хийхэд тохиромжтой заал, талбай болон тохирох хэрэглэгдэхүүнээр тоноглогдсон байх;

33.3.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй тамирчдыг олимп, паралимп, тусгай олимп, дифлимп, дэлхийн, тивийн хэмжээний олон улсын тэмцээнд холбогдох журмын дагуу шалгаран явахад нь хуульд заасны дагуу дэмжлэг үзүүлэх.

33.4.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн олимп, паралимп, дифлимп, тусгай олимп, тивийн наадам, дэлхийн зэрэглэлийн тэмцээнд оролцож алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртсэн тохиолдолд түүний оролцсон тэмцээний давтамжийн хугацаанд ногдох тэтгэвэртэй нь тэнцэх хэмжээний нэг удаагийн мөнгөн урамшуулал олгоно.

33.5.Хөгжлийн бэрхшээлтэй залуучууд, хүүхэд олимп, тивийн наадам, дэлхийн зэрэглэлийн тэмцээнд оролцож алт, мөнгө, хүрэл медаль хүртсэн тохиолдолд Засгийн газраас баталсан жишгийн дагуу мөнгөн урамшуулал олгоно.

34 дүгээр зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний соёл, урлагийн үйл ажиллагааг дэмжих

Хэвлэх

34.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг өөрийн оронд зохиогдох соёл, урлаг, олон нийтийн арга хэмжээнд идэвхтэй оролцоход төрөөс дэмжинэ.

34.2.Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн соёл, урлагийн арга хэмжээнд оролцох, өөрийн авьяас чадвараа нээн хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ.

35 дугаар зүйл. Соёл, урлагийн бүтээлийн хүртээмж

Хэвлэх

35.1.Соёл, урлагийн бүтээл нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй байна.

35.2.Уран зохиол, шинжлэх ухааны ном, сонин, сэтгүүлийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн ашиглах, хэрэглэх боломжтойгоор орчин үеийн арга, техник, технологи ашиглан хэвлэх, бүтээх, түүнчлэн музей, номын сан, соёл, урлагийн бүтээлийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй болгох ажлыг соёлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцан зохион байгуулна.

36 дугаар зүйл. Онцгой байдлын үед авах арга хэмжээ

Хэвлэх

36.1.Хүний амь нас, эрүүл мэнд, аж амьдрал, нийтийн аюулгүй байдалд шууд аюул учруулсан буюу учруулахуйц байгалийн гамшиг, гэнэтийн бусад аюул, нийтийн эмх замбараагүй байдал, дайн бүхий байдал зэрэг онцгой байдал бий болох үед хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд энэ тухай хүртээмжтэйгээр мэдээлэх, тухайн үед амь нас, эрүүл мэндийг нь онцгой байдлын нөхцөлтэй уялдуулан хамгаалах үүргийг төрийн холбогдох байгууллага хууль тогтоомжид заасны дагуу хэрэгжүүлнэ.

АРАВДУГААР БҮЛЭГ

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛТЭЙ ЭСЭХИЙГ ТОГТООХ

37 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг тогтоох

Хэвлэх

37.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг дараахь шалгуураар тогтооно:

37.1.1.эрхтэн тогтолцооны бүтцийн алдагдал, ангилал, хугацаа;

37.1.2.биеийн үйлдэл, үйл ажиллагааны олон улсын ангилал.

37.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг дараахь комисс /цаашид "Комисс" гэх/ тогтооно:

37.2.1.0-18 насны хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллын комисс;

/Энэ заалтад "0-16" гэснийг "0-18" гэж 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

37.2.2.18 ба түүнээс дээш насны хүний хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг эрүүл мэндийн магадлалын зөвлөл;

/Энэ заалтад "16" гэснийг "18" гэж "эмнэлэг, хөдөлмөрийн магадлах комисс" гэснийг "эрүүл мэндийн магадлалын зөвлөл" гэж 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

37.2.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон шалтгаан, хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хэмжээ, хугацааг эрүүл мэндийн магадлалын зөвлөл.

/Энэ заалтад "эмнэлэг, хөдөлмөрийн магадлах комисс" гэснийг "эрүүл мэндийн магадлалын зөвлөл" гэж 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

37.3.Энэ хуулийн 37.2.1-д заасан комисс хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэд, 37.2.2-т заасан зөвлөл нийгмийн даатгалын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын дэргэд тус тус ажиллана.

/Энэ хэсэгт "комисс нийгмийн" гэснийг "зөвлөл нийгмийн" гэж 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

37.4.Энэ хуулийн 37.2.1-д заасан комисс нь орон тооны бус салбар комисстой байна.

/Энэ хэсэгт "37.2.1, 37.2.2-т" гэснийг "37.2.1-д" гэж 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

37.5.Энэ хуулийн 37.2.1, 37.2.2-т заасан комисс, зөвлөлийн дүрмийг Засгийн газар батална.

/Энэ хэсэгт "37.2.1-37.2.3-т заасан комиссын" гэснийг "37.2.1, 37.2.2-т заасан комисс, зөвлөлийн" гэж 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

37.6.Энэ хуулийн 37.2.1-д заасан хүүхдийн хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг тодорхойлох, хүүхдийн хөгжлийн цогц хөтөлбөрийг боловсруулах аргачлалыг эрүүл мэнд, боловсрол, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батална.

37.7.Энэ хуулийн 37.2.2-т заасан хүний хөгжлийн бэрхшээлтэй эсэхийг тодорхойлох аргачлалыг эрүүл мэнд, хөдөлмөр, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батална.

37.8.Комисс өөрийн эрх хэмжээний хүрээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхтэн тогтолцооны бүтцийн алдагдал, хугацаа, ангилалыг тогтоож, дүгнэлт гаргана.

37.9.Энэ хуулийн 37.2.2-т заасан зөвлөлөөс гаргасан дүгнэлт нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хамт олонд түшиглэн хөгжүүлэх үйлчилгээнд хамрагдах үндсэн баримт бичиг болно. 

/Энэ хэсэгт "комиссоос" гэснийг "зөвлөлөөс" гэж 2023 оны 07 дугаар сарын 07-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан бөгөөд 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө./

38 дугаар зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг бүртгэх

Хэвлэх

38.1.Энэ хуулийн 37.2-т заасан комиссын дүгнэлтийг үндэслэн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг бүртгэн үнэмлэх олгох үүргийг аймаг, дүүргийн Засаг даргын Тамгын газар хэрэгжүүлнэ.

38.2.Энэ хуулийн 38.1-д заасан үнэмлэх нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн хууль тогтоомжид заасан эрхээ эдлэх, нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд хамрагдах үндсэн баримт болно.

38.3.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг даргын Тамгын газар нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний талаарх статистикийн мэдээллийг тогтоосон хугацаанд бүртгэл, статистикийн төрийн захиргааны байгууллага, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагад өгнө.

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

38.4.Энэ хуулийн 38.1-д заасан үнэмлэхийн загвар, түүнийг олгох журмыг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална.

38.5.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тоо, нэгтгэсэн "Мэдээллийн нэгдсэн сан"-г бүртгэл, статистикийн төрийн захиргааны байгуулага, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага хамтран бүрдүүлж, холбогдох байгууллагыг мэдээллээр хангана.

АРВАН НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГА БОЛОН ХУУЛИЙН ЭТГЭЭДИЙН ҮҮРЭГ

39 дүгээр зүйл. Засгийн газрын чиг үүрэг

Хэвлэх

39.1.Засгийн газар хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

39.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах төрийн бодлогыг хэрэгжүүлэх;

39.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангах;

39.1.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах талаар үндэсний хөтөлбөр, төлөвлөгөө хэрэгжүүлэх;

/Энэ заалтад 2021 оны 12 дугаар сарын 17-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

39.1.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах, хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа төрийн болон төрийн бус байгууллага, иргэн хуулийн этгээдэд хууль тогтоомжийн дагуу дэмжлэг үзүүлэх;

39.1.5.хууль тогтоомжид заасан бусад.

40 дүгээр зүйл. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага

Хэвлэх

40.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тэгш эрх болон нийгмийн хамгааллын талаарх төрийн бодлого, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг улсын хэмжээнд зохион байгуулж, биелэлтэд хяналт тавина.

40.2.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах, хамгаалах, хөгжлийн бодлого боловсруулах, холбогдох хууль, тогтоомжийг хэрэгжүүлэх, эрх бүхий байгууллагад уламжлах, төрийн болон төрийн бус байгууллагыг мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах, үйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах, сургалт зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлнэ.

40.3.Төрийн захиргааны төв байгууллагууд өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээнд хэрэгжүүлж байгаа бодлого, арга хэмжээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нийгмийн харилцаанд тэгш оролцох боломжийг бүрдүүлэх асуудлыг тусгаж, хэрэгжүүлнэ.

40.4.Энэ хуульд заасан төрийн болон орон нутгийн захиргааны байгууллагын зарим чиг үүргийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрх ашгийг хамгаалах төрийн бус байгууллагаар гүйцэтгүүлж, зардлыг гэрээний үндсэн дээр санхүүжүүлж болно.

40.5.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын даргаар Төрийн албаны тухай хуулийн 23.2-т заасан ажилласан жилийн тусгай шаардлагыг хангасан, эсхүл өндөр мэргэшилтэй хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг томилж болно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

40.6.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын даргаар энэ хуулийн 40.5-д заасан хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнийг томилсон бол байгууллага дэд даргатай байна. Энэ тохиолдолд Төрийн хэмнэлтийн тухай хуулийн 5.1 дэх хэсэг хамаарахгүй.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

40.7.Энэ хуулийн 40.5-д заасны дагуу томилогдсон дарга нь өөрийн хөгжлийн бэрхшээлийн онцлогоос хамааран зарим эрхээ дэд даргад шилжүүлж болно.

/Энэ хэсгийг 2023 оны 06 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуулиар нэмсэн./

41 дүгээр зүйл. Орон тооны бус зөвлөл

Хэвлэх

41.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах салбар дундын үйл ажиллагааг улсын хэмжээнд уялдуулан зохицуулах, хэрэгжилтийг нэгдсэн удирдлагаар хангах чиг үүрэг бүхий орон тооны бус зөвлөл /цаашид "Зөвлөл" гэх/-ийг Монгол Улсын Ерөнхий сайдын дэргэд байгуулан ажиллуулж болно.

41.2.Зөвлөлийн бүрэлдэхүүн, ажиллах журмыг Засгийн газар батална.

41.3.Зөвлөлийн ажлын албаны үүргийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага гүйцэтгэнэ.

41.4.Зөвлөл нь аймаг, нийслэл, дүүрэгт салбар зөвлөлтэй байх бөгөөд салбар зөвлөлийг Засаг дарга тэргүүлнэ.

42 дугаар зүйл. Засаг даргын бүрэн эрх

Хэвлэх

42.1.Аймаг, сум, нийслэл, дүүргийн Засаг дарга хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах талаар харьяалах нутаг дэвсгэртээ дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ:

/Энэ хэсэгт 2022 оны 4 дүгээр сарын 22-ны өдрийн хуулиар өөрчлөлт оруулсан./

42.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж, биелэлтийг хангуулах арга хэмжээ авах;

42.1.2.дэд бүтэц, нийтийн зориулалттай барилга байгууламж, хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийг хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй байлгах, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний боловсрол, эрүүл мэнд, биеийн тамир, спорт, хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих шат дараалсан арга хэмжээний төлөвлөгөө, хөтөлбөр боловсруулж, хэрэгжилтийг зохион байгуулж, хяналт тавих;

42.1.3.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хамт олонд түшиглэн хөгжүүлэх үйлчилгээг зохион байгуулахад дэмжлэг үзүүлэх;

42.1.4.аж ахуйн нэгж, байгууллагын хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэйгээр үйлчлэх санал, санаачилгыг дэмжих;

42.1.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хамгаалах үйл ажиллагаанд зарцуулагдах хөрөнгийг иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаар хэлэлцүүлэн тухайн жилийн орон нутгийн төсөвт тусгуулан батлуулах;

42.1.6.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хууль тогтоомжийг сурталчлах, түүний хэрэгжилтийг тухайн шатны иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралтай хамтран зохион байгуулах, урлаг соёл, биеийн тамир, олон нийтийн арга хэмжээнд оролцуулах, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тэгш эрх, эрх чөлөөг хүндэтгэх нөлөөллийн арга хэмжээ авах.

43 дугаар зүйл. Хуулийн этгээдийн нийтлэг эрх, үүрэг

Хэвлэх

43.1.Хуулийн этгээд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хангах чиглэлээр дараахь нийтлэг эрх, үүрэгтэй:

43.1.1.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний онцлог хэрэгцээ шаардлагад нийцсэн ажиллах орчныг бүрдүүлэх;

43.1.2.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд хүртээмжтэй орчин бүрдүүлэхдээ олон улсын чиг хандлагын дагуу түгээмэл загвар хэрэглэхийг эрхэмлэх;

43.1.3.нийтийн зориулалттай үйлчилгээний болон бусад байгууллага хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд дараалал харгалзахгүй үйлчлэх;

43.1.4.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний нийгмийн амьдралын идэвхтэй оролцоо, түүний амжилт, бүтээлийг хамт олонд нь сурталчлах, урамшуулах;

43.1.5.хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон хүнд түүнийг ажиллуулж байсан байгууллагын хувьд тусламж, дэмжлэг үзүүлэх;

43.1.6.өөрчлөн зохион байгуулагдсан буюу татан буугдсан бол түүний эрх, үүргийг хүлээж авсан этгээд энэ хуулийн 43.1.5-д заасан эрх, үүргийг хэрэгжүүлэх;

43.1.7.хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнтэй зүй бусаар харилцах, эрх, эрх чөлөөг нь аливаа хэлбэрээр зөрчихийг үл тэвчих;

43.1.8.ажилтан тухайн байгууллагын буруутай үйл ажиллагааны улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон нь шүүхээр тогтоогдсон бол хохирлыг нөхөн төлөх;

43.1.9.хөдөлмөрийн эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааны стандартыг хангаж ажиллах;

43.1.10.хууль тогтоомжид заасан бусад эрх, үүрэг.

АРВАН ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

БУСАД ЗҮЙЛ

44 дүгээр зүйл. Гомдол, нэхэмжлэл гаргах

Хэвлэх

44.1.Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн хуульд заасан эрх нь зөрчигдсөн гэж үзвэл иргэн, хуулийн этгээдээс зөрчлийг арилгуулахыг шаардах, холбогдох хуульд заасны дагуу гомдол, нэхэмжлэл гаргах эрхтэй.

44.2.Иргэн, хуулийн этгээд, төрийн байгууллага хуульд заасан эрхийг хязгаарласан, ялгаварлан гадуурхах үйл ажиллагааг явуулсан гэж үзвэл хөндөгдсөн эрхээ хамгаалуулахаар гомдол гаргах эрхээ шууд болон төлөөллөөрөө дамжуулан хэрэгжүүлнэ.

45 дугаар зүйл. Хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага

Хэвлэх

45.1.Энэ хуулийг зөрчсөн этгээдийн гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүй нь гэмт хэрэг, зөрчлийн шинжтэй бол Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хуульд заасан хариуцлагыг хүлээлгэнэ.

45.1.1.энэ хуулийн 6.5.1, 6.5.2-т заасан зөрчил гаргасан хувь хүнийг, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийг хүндэтгэх, ойлголт мэдлэгийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн сургалтад 14 хоногоос доошгүй хугацаагаар хамруулна.

45.2.Энэ хуулийг зөрчсөн иргэн, хуулийн этгээд, албан тушаалтаны буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйн улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд гэм хор, хохирол, хор уршиг учирсан бол буруутай этгээдээр холбогдох хуульд заасны дагуу хохирлыг нөхөн төлүүлнэ.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА З.ЭНХБОЛД

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

(2023.08.05-ны өдрийн орчуулга)          Unofficial translation

 

LAW OF MONGOLIA

February 5, 2016                       Ulaanbaatar city

 

ON HUMAN RIGHTS OF PERSONS WITH DISABILITIES

 

CHAPTER ONE

GENERAL PROVISIONS

Article 1.Purpose of the Law

1.1.The purpose of this Law is to regulate relations concerning defining principles to be adhered to, rights, obligations, and participation of state bodies, individuals and legal entities in ensuring, enforcing and safeguarding equitable rights of persons with disabilities to participate in social life.

Article 2.Legislation on the human rights of persons with disabilities

2.1.The legislation on human rights of persons with disabilities shall comprise the Constitution of Mongolia, this Law and other legislative acts enacted in conformity with them.

2.2.If an international treaty, to which Mongolia is a party, stipulates otherwise than this Law, the provision of the international treaty shall prevail.

Article 3.Scope of applicability of the Law

3.1.This Law shall equally apply to Mongolian citizens with disabilities and foreign and stateless persons with disabilities, which legally reside in Mongolia.

Article 4.Definitions of terms of the Law

4.1.The following terms used in this Law shall be understood as follows:

4.1.1."Persons with disabilities" shall mean those who have physical, intellectual, mental and sensory impairments, which in interaction with various barriers, hinder them from fully and effectively participating in social lives;

4.1.2."Discrimination on the basis of disability" shall mean any distinction, exclusion on the basis of disability which restricts persons with disabilities to exercise basic human rights and fundamental freedoms in political, economic, social, cultural field on an equal basis with others and to access distribution of social wealth, contribute to the development and to be supplied with appropriate devices;

4.1.3."Appropriate device" shall mean equipment, material, devices, software, environment and services that persons with disabilities need, in order to exercise basic human rights and fundamental freedoms, on equal basis with others;

4.1.4."Universal design" shall mean the design of products, program, environment and form of services to be usable by all people without the need for adaptation and specialized design;

4.1.5."Community-based inclusive development service" shall mean to deliver sociopsychological, health, education and employment services for persons with disabilities among families and communities in order to participate in all aspects of social life on an equal basis;

4.1.6."Possible maximum limit" is the upper limit of restoration of lost capacity of persons with disabilities;

4.1.7."Prevention" shall mean activities designed to create environment where persons with disabilities are prevented from diseases, injuries and accidents with participation of citizens and community; conducting training and advocacy activities; early diagnosis and treatment of diseases and reduction of negative consequences caused by diseases, injuries and accidents;

4.1.8."Assistive device" shall mean all types devices that are designed to substitute, fix, protect, support individuals' physical disorder and functioning impairments and to prevent from injuries;

4.1.9."Patient care devices" shall mean all types of devices designed to ensure normal condition of cared persons, ease caregivers works, and ensure safety and to prevent cared persons from risks;

4.1.10."Sanitary and hygiene material" shall mean necessary materials to meet daily hygienic needs of persons with disabilities;

4.1.11."Right to live independently" shall mean the ability of persons with disability to make an independent decision on the issues concerning their lives and exercise freedom of choice and participate in all aspects of social life;

4.1.12."Guide dog" shall mean assistance dogs especially trained to guide blind persons to navigate in an environment with proper orientation, barrier free and safely;

4.1.13."Sign language interpreter" shall mean a person, which interprets sign language for persons with hearing loss and language impediment.

Article 5.Principles to be adhered to for ensuring and protecting human rights of persons with disabilities

5.1.The following principles shall be adhered to ensure and protect human rights of persons with disabilities:

5.1.1.to refrain from discrimination of full and equal participation and inclusion in society of persons with disabilities by all means;

5.1.2.to respect for individual autonomy and freedom of choice of persons with disabilities;

5.1.3.ti create an environment where persons with disabilities exercise their rights and access to all aspects of social relations including to study, work, and socialize without barrier,

5.1.4.to respect identity of children with disabilities and ensure their rights to evolve;

5.1.5.to ensure that all the stakeholders recognize their responsibilities to deliver community based inclusive development for persons of disabilities in accessible and equal manner;

5.1.6.to ensure participation of persons with disabilities, their representatives of non-governmental organizations for protecting rights and interest of persons with disabilities in developing state policy and decisions, their implementation and exercising control and assessment of their implementation.

CHAPTER TWO

RIGHTS OF PERSONS WITH DISABILITIES TO PARTICIPATE IN SOCIAL LIFE ON EQUAL BASIS

Article 6.Non-discrimination of persons with disabilities

6.1.Each person shall be entitled for being equal before and under law and justice and exercising basic rights and fundamental freedom, and access to social wealth regardless of being disabled or not. It shall be prohibited to discriminate persons based on disabilities and health conditions.

6.2.Any action or inaction of state bodies, individuals, business entities and organizations that do not or refrain from creating disabled-friendly environment with universal design and appropriate devices, and restrict persons with disabilities to access social services equally with other persons shall be considered discriminatory.

6.3.The following actions and inactions of individuals and legal entities in addition to those specified in paragraph 6.2 of this Law in regards to exercising rights of persons with disabilities to live in favorable and risk-free environment, to study and to take part in decision making process and to exercise political rights, shall be considered discriminatory:

6.3.1.Failure to allow persons with disabilities to travel freely via public transports, obstacle free access to infrastructure, accommodation, public buildings and facilities,

6.3.2.Failure to create environment where persons of disabilities have an access to information and to communicate with others;

6.3.3.Refrain from delivering educational services on the basis of disability, from creating learning environment for persons with disabilities, restrict or discriminate children with disabilities to develop into an individual among regular peers, adults and community;

6.3.4.Refrain from delivering financial services and loans for reason of being disabled;

6.3.5.Restrict reproductive rights of persons with disabilities without their prior consent;

6.3.6.Refrain and abstain participation of persons with disabilities to participate in developing, implementing and exercising control over enforcement of policy and decisions and restrict their rights to vote for and be elected;

6.4.The following actions and inactions of individuals and legal entities in addition to those specified in paragraph 6.2 of this Law, to restrict rights of persons with disabilities to be employed, shall be considered discriminatory;

6.4.1.Refrain persons with disabilities from participating in recruitment process or from hiring those who pass the recruitment selection, based on disability;

6.4.2.Restrict persons with disabilities to be promoted or advance career;

6.4.3.Use of management tools, procedure and rules by organizations and business entities that discriminate employees on the basis of disability;

6.4.4.Refrain from hiring persons for reason of having disabled family member, dismiss them from job or restrict their right for employment by other means;

6.4.5.Refrain from generating vacancies tailor-made to competencies, qualification and special needs of persons with disabilities and set discriminatory wages;

6.4.6.Refrain from equipping workplaces with appropriate devices meeting needs of persons with disabilities.

6.5.The following actions shall be considered discrimination:

6.5.1.Intentionally insult or intimidate persons based on disabilities; treat families and parents with members and children with disabilities in exclusive manner; engage in announcements and advocacy activities, creating art works that lead to misconception about disability; provide counseling that violate rights of persons with disabilities based on their beliefs and faith;

6.5.2.Act of segregation of disabled persons by family members through distancing them from society, hiding, restricting persons with disabilities to participate in social life, refraining them from being involved in capacity building and development related activities;

6.5.3.Restrict rights of persons with disabilities by prohibiting them from taking children under custody;

6.6.The State shall implement social, economic and legal multi-faceted measures to prohibit all types of discriminations against persons with disabilities and to safeguard persons with disabilities from becoming subject to discrimination.

6.7.State bodies, individuals and legal entities shall implement phase-to-phase measures to provide persons with disabilities with appropriate devices that enable them to fully and equitably participate in social life.

6.8.Special arrangements tailor-made to the needs of persons with disabilities that have been undertaken to guarantee their rights to participate in social life equitably, shall not be considered discrimination.

Article 7.Raising awareness and understanding of disability

7.1.The following steps shall be undertaken to ensure that human rights of persons with disabilities shall be respected throughout all spheres of society.

7.1.1.State bodies, individuals and legal entities shall be obliged to conduct awareness raising campaigns among employees on human rights of persons with disabilities, the need for universal design and appropriate devices;

7.1.2.The National Radio and Television shall implement a policy designed to promote positive image of persons with disabilities among public;

7.1.3.Ensure that textbooks of educational institutions of all levels introduce disabled-friendly attitude among students and exercise the idea through learning plans;

/This sub-paragraph was invalidated by the law as of July 7, 2023/

7.1.4.Ensure that families and persons with disabilities have access to information on services for persons with disabilities and their rights and arrange training and advocacy activities for them;

7.1.5.Undertake steps that are directed to promote positive attitude in regards with children with disabilities in the society through increasing opportunities for children and young adults with disabilities to live and develop independently and create a social environment where their rights are respected, and to support the proposals and initiatives of governmental and non-governmental organizations, business entities, communities, families, and citizens aimed at them; measures designed to meet such objectives shall be undertaken with funding from the state central administrative body in charge of education issues.

7.2.The participation of persons with disabilities and organizations that work to protect their rights interests in the activities specified in paragraph 7.1 of this Law shall be ensured.

7.3.Organizations that work to protect rights and interests of persons with disabilities may be contracted to arrange implementation of activities specified in sun-paragraph 7.1.4 of this Law and funding shall be provided by the Social Welfare Fund.

CHAPTER THREE

MEASURES TO IMPROVE LIVING AND WORKING CONDITIONS OF PERSONS WITH DISABILITIES

Article 8.Measures to improve living and working conditions of persons with disabilities

8.1.Accommodations, public facilities, roads and squares, public transports and communication technology shall be accessible to persons with disabilities.

8.2.Government shall approve the procedure on making public transport, communication, public services, building and facilities accessible to persons with disabilities, and promoting individuals and legal entities that produce prosthesis, care, sanitary-hygienic materials, devices and products for persons with disabilities.

/This paragraph was amended by the law as of December 17, 2021/

8.3.State bodies shall be obliged to identify needs and requirements for keeping public buildings and facilities, roads, public transport, information and communication technology accessible to persons with disabilities; develop necessary standard and guidance; conduct examinations, organize training and promotion, conduct research and analysis, and introduce their outcomes into the production process; and the required funding shall be set aside in the State budget.

8.4.The measures to improve infrastructure accessible to persons and young adults with disabilities and increase participation of information communication technology in this process; to promote entrepreneurs doing business for children with disabilities and ensure that children with disabilities are supplied with healthy food, clothes, accommodation, and household devices shall be undertaken; and the required funding shall be released from the budgets of the state central administrative bodies in charge of construction, road and public transportation, information and communication technology, health, social protection, labor and employment issues, and respective local administrative authorities on such as aimags, the Capital city and district.

Article 9.Aligning apartments, infrastructure facilities to the needs and requirements of persons with disabilities

9.1.Government shall, in partnership with individuals and legal entities, create enabling environment for persons with disabilities for obstacle free access to infrastructure, accommodations, public buildings and facilities based on this Law and the law on construction and urban development.

9.2.National Standardization Organization shall approve national standards for roads, walkways and road facilities based on proposal of state central administrative bodies in charge of persons with disabilities and construction, road and transportation issues.

9.3.National Standardization Organization shall approve national standards for social infrastructure, apartments, public buildings and facilities and the arrangement of surrounding area and indoor settings, based on proposals provided by state central administrative bodies in charge construction and persons with disabilities issues.

9.4.One fourth of members of the Construction and social infrastructure facility assessment commission shall consist of representatives of non-governmental organizations for protecting interests of persons with disabilities.

9.5.The Building Assessment Commission shall be prohibited to accept buildings and facilities that do not meet needs and requirements of persons with disabilities.

Article 10.Complying public transport services to the needs and requirements of persons with disabilities

10.1.Public transportation organizations shall enable persons with disabilities to travel in public transports without obstacles.

10.2.National Standardization Organization shall approve national standard on public transport, parking lot and services that meet needs and requirements of persons with disabilities, in partnership with state central administrative body in charge of persons with disabilities issues. 

10.3.Public transportation organizations shall be obliged to use transport means that meet standard specified in paragraph 10.2 of this Law.

Article 11.Complying information and communication services to the needs and requirements of persons with disabilities

11.1.While performing official duties and functions, legal entities providing information services shall ensure that persons with disabilities have access to information and be able to communicate with others, through appropriate technology and devices that will be made available for them.

11.2.Legal entities shall take the following steps to promote access of persons with disabilities to information and to enable them communicate with others:

11.2.1.Ensure that web pages of state bodies are freely accessible to persons with disabilities;

11.2.2.Develop and introduce screen readers- software programs that allow persons with disabilities to read the text that is displayed on computer screen with a speech synthesizer, develop new technology, special needs equipment and make them available for use by persons with disabilities in the native tongue;

11.2.3.Publish textbooks, newspapers and magazines, state bodies' decision, labels and other types of printed materials with bar codes to make them accessible for persons with disabilities;

11.2.4.Undertake phase to phase steps to broadcast television programs, news, science programs accessible to viewers with disabilities via making sign language interpretation available or adding text reading;

11.2.5.Undertake phase-to-phase steps to make state and public service organizations accessible to persons with disabilities through offering sign language interpretation, writer, readers and guides;

11.2.6.Ensure that state support is available for non-profit TV and radio channels created for delivery of information for persons with hearing loss and visual impairment;

11.3.The state central administrative body in charge of information and communication issues shall ensure enforcement of sub-paragraphs 11.2.1, 11.2.2, 11.2.3 and 11.2.4 of this Law in partnership with relevant organizations and ensure that required funding is released from the State budget.

/This paragraph was amended by the law as of August 29, 2022/

11.4.State shall ensure that persons with disabilities receive services of police, health and emergency organizations through sending text message to special numbers, remote sign language interpreter's image and speech.

Article 12.Mongolian sign language

12.1.Mongolian sign language is a mother tongue of a person with hearing impairment who is entitled for participating in social relations with use of sign language.

12.2.The state central administrative bodies in charge of education and persons with disabilities issues shall approve procedures for Mongolian sign language interpretation and translation business and services.

/This paragraph was amended by the law as of July 7, 2023/

12.3.Services specified in paragraph 12.2 of this Law may be contracted to non-governmental organizations.

Article 13.Braille letter standard

13.1.Braille letter is a main letter that blind persons use and they shall be provided with condition to study, obtain information and participate in social relations by using the braille letter.

13.2.Braille letter standard shall be approved by National Standardization Organization based on proposal of the state central administrative body in charge of education issues.

CHAPTER FOUR

RIGHT TO EDUCATION OF PERSONS WITH DISABILITIES

Article 14.Right to education

14.1.Persons with disabilities have a right to education like others and gain specialty and the State shall take the following steps to ensure the right to education is exercised by persons with disabilities:

14.1.1.Develop curriculum and corresponding environment while accommodating individual requirements that are designed to promote creativity, intellectual and physical abilities of persons with disabilities.

14.1.2.Develop individual capacity, dignity of persons with disabilities and strengthen respect of human rights and fundamental freedom;

14.1.3.Persons with disabilities shall be provided with appropriate device to study and gain specialty at all levels of educational institutions and supplied with specific materials and receive necessary support;

14.1.4.Develop curriculum and standard tailor-made to the needs and requirement of persons with disabilities.

14.2.All levels of educational institutions shall create an environment for the implementation of a comprehensive child development program for children with disabilities by all levels of educational institutions based on the opinion of the commission specified in sub-paragraph 37.2.1 of this Law, provide preparation and provide education, ensure preparedness and arrange learning process.  

14.3.Tha State shall take the following steps in regards to ensuring right of children with disabilities to education and gain specialty, apart from the measures specified in sub-paragraphs 14.1.1, 14.1.2, 1.3, and 14.1.4 of this Law:

14.3.1.Include children with disabilities in all levels of mainstream educational organizations regardless of their disabilities;

14.3.2.State central administrative body in charge of education issues shall be in charge of offering inclusive education for children and young adults with disabilities regardless of gender, location, social and economic background and develop curriculum aligned with the needs of children and young adults and ensure that mainstream schools have classrooms and special materials available for children with disabilities.

14.4.Parents, guardians and custodians shall be responsible for ensuring that children with disabilities study at school and obtain education, and the school and social workers shall be obliged to provide them with information and counseling for the performance of their obligation.

14.5.Policy and program to educate, develop and to ensure that children with disabilities are able to obtain all levels of education shall be implemented.

/This paragraph was amended by the law as of December 17, 2021/

Article 15.Education environment for children with disabilities

15.1.All levels of educational institutions and vocational centers shall strive towards providing life skills and vocational skills to the students with disabilities and shall undertake the following steps:

/This paragraph was amended by the law as of July 7, 2023/

15.1.1.Provide education services aligned with individual needs of students and employ methods and techniques the most appropriate to them;

15.1.2.Supply students with disabilities with textbooks, books, handouts, materials, special needs training equipment and facilities that meet their needs;

15.1.3.Arrange educational activities in accordance with especially designed curriculum and lesson plans;

15.1.4.Ensure that educational activities for children with disabilities are conducted with teachers skilled in teaching special needs students or qualified with methodology of teaching to students with disabilities;

15.1.5.Ensure that students with disabilities have access to braille letter, sign language and other appropriate communication methods in accordance with their specific needs aimed at increasing the learning activity and initiative of students with disabilities, and provide with orienteering skills and counseling services;

15.1.6.Ensure that children with disabilities learn skills to live independently and assisted with professional or further study orientations once they complete incomplete and complete secondary schools;

15.1.7.Arrange entrance exams in accessible, open to persons with disabilities way in an environment and a condition which meets their needs;

15.1.8.Educational organizations shall be responsible for organizing intermediary services between students with disabilities and employers.

15.2.State central administrative body in charge of education issues shall approve a procedure on provision of appropriate devices and learning environment suitable for the needs of persons with disabilities at all levels of educational institutions.

15.3.State central administrative body in charge of education issues shall approve curriculum and programs for providing education to children with disabilities.

15.4.Individualized curriculum for children with severe disabilities and with combined disabilities shall be developed by the educational organization in partnership with methodology council and participation of parents.

15.5.Process of individualized curriculum, students' progress, development changes shall be discussed in presence of particular schools, preschool institutions and parents, and the reports shall be delivered to the commission specified in sub-paragraph 37.2.1 of this Law.

15.6.Education Loan Fund shall bear tuition fees of vocational and diploma education, bachelor's, master's and doctoral level studies of students with disabilities who have passed the entrance exam and have the right to study at domestic and foreign universities, colleges, vocational and technical educational institutions, and tuition fees of one member of families of persons with disabilities who lost his/her labor capacity completely. 

/This paragraph was amended by the law as of September 7, 2016/

/This paragraph was amended by the law as of July 7, 2023/

15.7.Funding for purchasing the books, textbooks, special needs training equipment and devices that meet needs and requirements of students with disabilities studying at all levels of education including secondary schools, universities, colleges and professional and technical educational institutions, shall be set aside in the budget of the State central administrative body in charge of education issues and local budget on an annual basis.

/This paragraph was amended by the law as of July 7, 2023/

15.8.Government shall approve amount of tuition fees specified in paragraph 15.6 of this Law and the procedure for payment.

15.9.Textbooks, special needs training equipment and devices, facilities specified in paragraph15.7 of this Law, the amount of expenses and payment procedure shall be approved by the state central administrative bodies in charge education and persons with disabilities issues.

15.10.Governors of aimags, soums, the Capital city, and districts shall be responsible for assigning funding in their respective budgets for all levels of educational organizations to ensure learning environment as specified in paragraph 15.1 of this Law and to develop special curriculum for students with disabilities.

/This paragraph was amended by the law as of April 22, 2022/

15.11.State central administrative body in charge of education issues shall undertake and organize the following tasks including developing, printing, distributing, updating curriculum, books, textbooks, handouts, sign language dictionary that meet special needs of students with disabilities; translating braille and software into Mongolian language, and purchasing the learning equipment, and ensuring that funding required for them shall be set aside in state budget.

15.12.State central administrative body in charge of education issues shall fund lunch expenses of students of special secondary schools from state budget and approve procedure to serve lunch services to children with disabilities.

/This paragraph was amended by the law as of November 10, 2016/

15.13.The head of the state administrative body in charge of education issues shall approve the curriculum and plan for vocational training for children with disabilities in accordance with the Law on Vocational and Technical Education and Training.

/This paragraph was added by the law as of July 7, 2023/

Article 16.Teacher qualification

16.1.Core curricula and plan of teacher training universities and colleges shall reflect pedagogy, methodology that meets needs and requirements of students with disabilities.

16.2.The teachers and social workers of all levels of educational institutions shall be  trained in area of pedagogy and methodology that meets needs and requirement of children with disabilities.

16.3.Training and counseling services for pedagogy and methodology specified in paragraph 16.2 of this Law may be contracted to non-governmental organizations.

16.4 Teachers, speech and language therapist, mobility trainers, routine trainers, sign language teachers, psychologists, methodologists shall be trained and educated both home and abroad with scholarship from State Fund.

CHAPTER FIVE

EMPLOYMENT OF PERSONS WITH DISABILITIES

Article 17.Right to work

17.1.Persons with disabilities shall have fundamental right to work, advance careers, receive salaries and compensation, engage in self-employment and entrepreneurship and to get involved in employment support services on an equal basis with others.

17.2.Employment relations other than those specified in this Law shall be governed by the Law on Labor, Law on Employment Support, the Law on Occupational safety and Health and other relevant legislation.

17.3.State bodies, individuals and legal entities shall be obliged, in accordance with the Law on Labor, to generate vacancies that meets physical and developmental needs of persons with disabilities and provide them with employment opportunities.

17.4.State bodies, individuals and legal entities shall be prohibited to engage in activities specified in paragraph 6.4 of this Law when ensuring the right to work of the people with disabilities.

17.5.It shall be prohibited that social welfare and social allowances of persons with disabilities to be ceased due to salaried employment.

17.6.Social welfare allowances of persons with disabilities who have become eligible for elderly pension allowances based on meeting requirements specified in relevant laws, shall be governed in accordance with the Law on Social Welfare.

Article 18.State promotion for employment of persons with disabilities

18.1.State shall provide the following support for employment of persons with disabilities:

18.1.1.Individuals, legal entities shall be entitled for tax benefits, exemptions in accordance with the legislation in the event they employ persons with disabilities and are offered with financial incentives if they provide appropriate devices in workplaces.

18.1.2.Generate vacancies with appropriate devices that meet needs and requirement of persons with disabilities and offer marketing and sales support for products that were produced by persons with disabilities and place priority to such products in procurement and purchase with state budget;

18.1.3.Purchase of equipment, devices and facilities that are required for persons of disabilities shall be financially supported by Employment Promotion Fund one time;

18.1.4.Support by the State for vocational competitions among persons with disabilities;

18.1.5.Persons with disabilities shall be provided with financial incentives for successful participation in international job skill competitions and State central administrative  body in charge labor issues shall approve financial incentive procedure of such nature;

18.1.6.Organizations that offer professional orientation and vocational skill training shall be promoted by the State.

Article 19.Recruitment process

19.1.State bodies and legal entities shall consider needs of persons with disabilities when announcing open recruitment process.

19.2.Persons with disabilities shall be entitled for assistance that meet their needs and requirements and for extra time when participating in an open recruitment process.

19.3.If persons with disabilities file request in regards to needs and requirements specified in paragraph 19.2 of this Law, recruiting agencies shall be obliged to accommodate request.

CHAPTER SIX

HEALTH CARE AND SERVICES FOR PERSONS WITH DISABILITIES

Article 20.Health care and services

20.1.Government shall implement comprehensive health measures for persons with disabilities including early diagnosis, assessing, prevention, treatment, caring and rehabilitation.

20.2.Medical organizations shall ensure accessible environment for persons with disabilities and take their needs and requirements into consideration and be equipped with appropriate equipment and devices.

20.3.The expenses of creating the environment, equipment, medicine, hospital, care equipment, sanitary and hygiene materials, and early diagnosis reagents required for the provision of care and services specified in paragraph 20.2 of this Law shall be decided by reflecting them in the budget of the state central administrative body in charge of health issues.

Article 21.Prosthesis, assistive devices

21.1.Expenses related to purchase of prosthesis and assistive devices for persons with disabilities shall be funded by the Social insurance, Industrial accident, occupational related diseases insurance, Pension insurance, Health insurance and Social welfare funds.

CHAPTER SEVEN

COMMUNITY-BASED INCLUSIVE DEVELOPMENT OF PERSONS WITH DISABILITIES

Article 22.Community-based inclusive development

22.1.Community-based inclusive development services for persons with disabilities shall be delivered in the following areas:

22.1.1.Health fields designed to eliminate consequences of illnesses, injuries and putting health conditions of injured persons back to normal;

22.1.2.Educational fields promoting rights of persons with disabilities to education on an equal basis with others and gain specialty;

22.1.3.Employment fields designed to assist persons with disabilities to economically contribute to the families, community;

22.1.4.Social fields promoting persons with disabilities to be as active members of their families and community as others and bear responsibilities before families and communities;

22.1.5.Infrastructure, road, transport and information technology accessibility encouraging persons with disabilities to participate in all forms of social life.

22.2.The State shall promote accessibility of services specified in paragraph 22.1 of this Law.

Article 23.Engaging in service in the area of community-based inclusive services

23.1.Services specified in paragraph 22.1 of this Law shall be delivered by entities of all types of ownership.

23.2.When community-based inclusive services are contracted to non-governmental organizations holding special licenses, expenses shall fully or partially be financed by state central administrative body in charge of the particular area.

23.3.The service standard specified in paragraph 22.1 of this Law shall be developed by state central administrative body in charge of the particular field, in partnership with state central administrative body in charge of persons with disabilities issues and the standard shall be approved by state administrative body in charge of standardization issues.

23.4.The requirements for service providing organizations specified in paragraph 22.1 of this Law shall be developed by Cabinet member in charge of the particular field, in partnership with the Cabinet member in charge of persons with disabilities issues.

Article 24.Program for community-based inclusive service

24.1.Community-based inclusive service organizations shall develop and implement service program that is tailor-made to needs and requirements of persons with disabilities.

24.2.Parents, guardians and custodians shall mandatorily involve children with disabilities in community-based inclusive services as specified in paragraph 37.8 of this Law.

CHAPTER EIGHT

SOCIAL WELFARE FOR PERSONS WITH DISABILITIES

Article 25.Eligibility for social protection

25.1.Persons with disabilities shall be entitled for income, sufficient to meet their own and families' living and health needs including food, clothing, accommodation, treatment, care, social services and the State shall take the following measures to secure this entitlement:

25.1.1.Supply special use prosthesis, orthopedic, sanitary-hygiene materials, nursing care and assistive devices;

25.1.2.Ensure that parents with disabled children are provided with adequate assistance and support, necessary to raise and educate their children;

25.1.3.Ensure that persons with disabilities have an access to social protection and social welfare services.

25.2.Funding required to access persons with disabilities in welfare, rental and mortgage loans apartments with discounted terms, shall be set aside in budget of Cabinet member of social welfare services and the budgets of Governors of aimags and the Capital city.

25.3.Relations concerning social welfare allowances, pension, benefits, subsidies and social insurances for the people with disabilities shall be governed by relevant legislation of Mongolia.

Article 26.Benefits and subsidies from Social welfare fund for the people with disabilities

26.1.Persons specified in paragraph 3.1 of this Law shall be entitled for the following benefits and subsidies from the Social welfare fund:

26.1.1.Children with disabilities up to 16 years old, persons with full vision, and hearing impairment, with language impediments, and dwarf individuals who need constant care and persons with disabilities who have lost employment capacity and need constant care shall be assisted with monetary assistance once year for payment of apartment utility fees or for purchase of fuel if their accommodations are not centrally heated.

26.1.2.If children with disabilities up to 18 years old have outgrown their prosthesis or the prosthesis are out of use and if the prosthesis are manufactured locally, the expense shall be 100% reimbursed by the State;  

26.1.3.If persons with disabilities who are ineligible for subsidy from industrial accident and occupational related disease insurance fund, the expenses of locally produced prosthesis of such persons shall be reimbursed once in three years;

26.1.4.Persons with disabilities who are ineligible for subsidy from industrial accident and occupational related disease insurance fund and children with disabilities up to 18 years old shall be entitled for 100% reimbursement of expenses for purchase of locally produced prosthesis and wheelchairs once in three years;

26.1.5.Transport subsidies for children with disabilities, their guardians and custodians to and from school, kindergarten shall me made available or bus services shall be offered;

26.1.6.Communications subsidies shall be made available for adult, fully vision, and hearing impaired and persons with language impediments;

26.1.7.The following persons in need of nursing care at local resorts shall be provided with one-time yearly subsidy for transportation, accommodation and meal expenses commensurate with tariff of regular room for an individual with health insurance;

26.1.7.a.100% for children with disabilities;

26.1.7.b.50% for one caretaker of children with disabilities;

26.1.7.c.50% for persons with disabilities who are ineligible for subsidies from industrial accidents and occupational related disease insurance fund.

26.1.8.Children with disabilities shall be accessed to local resorts and care centers without reserving slots;

26.1.9.If persons with full vision impairment travel from aimag to the Capital city and from the Capital city to aimag to take nursing care at local resorts, 75% of transport expense shall be reimbursed once a year;

26.1.10.If persons with disabilities residing at a distance of 1000 km or more, travel to the Capital city for detailed medical examination and treatment based on the decision of expert physicians of the aimag medical centers, the travel expenses shall be reimbursed once a year.

26.1.11.Subsidies shall be made available for kindergarten meal expenses of children with disabilities or of children of persons who have fully lost employment capacity;

 26.1.12.if children with disabilities enroll in children's summer camp, the 50% of the fee shall be subsidized by the State;

26.1.13.If children with disabilities receive aquatic therapy based on the recommendation of a hospital, 70 of fees shall be reimbursed;

26.1.14.Letters printed in braille letter, publications and up to 10 kg parcels of blind persons shall be dispatched locally free of charge and equipment and materials for blind persons shall be delivered locally for free;

26.1.15.In the event of death of persons and children with disabilities who are ineligible for funeral allowances specified in the social insurance legislation, they shall be compensated with allowance commensurate with the amount of social insurance fund.

/The term "on" in this sub-paragraph was excluded by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

26.1.16.Persons with disabilities suffering pelvic fracture shall be provided with nursing care, sanitary-hygienic materials based on recommendations of medical organizations.

26.2.Persons with disabilities shall be eligible for specialized or community-based nursing care service in accordance with the Law on Social welfare.

26.3.Children and persons with disabilities and their custodians in need of social welfare assistance, shall be accessed to social welfare services based on registration in the family information database.

26.4.Government shall approve amount, standard price and payment procedures of benefit and subsidies specified in sub-paragraphs 26.1.1, 26.1.2, 26.1.3, 26.1.4, 26.1.5, and 26.1.16 of this Law.

CHAPTER NINE

OTHER RIGHTS OF PERSONS WITH DISABILITIES

Article 27.Rights of persons with disabilities for legal assistance

27.1.Operation of court, prosecutor and other legislative organizations shall be accessible to persons with disabilities.

27.2.State shall take measures to ensure that persons with disabilities receive free legal assistance and advice services when they are in need of such services.

27.3.Staff of courts, prosecutors and law enforcement bodies during all stages of court proceedings, shall explain rights and obligations and other relevant information to persons with disabilities in more accessible and understandable manner in compliance with their needs and requirements.

27.4.Court, prosecutors and law enforcement bodies shall be responsible for providing persons with disabilities with necessary conditions such as text reader, writer, sign language interpreter and translator free of charge and related expenses shall be set aside in the State budget.

Article 28.Rights of children with disabilities

28.1.State shall support early diagnosis of disability of children, assessment, delivery of health, education and other social service via accessible and inclusive ways based on community; establish child development centers where children with development challenges have an access to special curriculum training.

28.2.Children with disabilities shall be entitled for free health, education and rehabilitation services.

28.3.Parents, guardians and custodians of children with disabilities shall be entitled for social protection and social welfare assistance and services.

28.4.Law enforcement agencies, children's rights protectors, educational and other government agencies shall implement measures designed to protect and prevent children with disabilities from becoming victim of family violence, sexual abuse, all means of pressure and exploitation, and criminal acts.

28.5.The possibility that children with disabilities voice out their opinion and participate in policy and decision-making process concerning their lives shall be ensured.

28.6.State shall support parents, guardians and custodians of children with disabilities to obtain knowledge and skills to raise and develop their children.

28.7.Parents, guardians and custodians shall be responsible for defending legal interests and rights of children with disabilities and shall be prohibited from refraining from their obligations to take care and feed the children with disabilities, in accordance with the law.

 28.8.When married couple with children with disabilities divorce, the child benefit payer shall pay extra benefits in accordance with a law.

Article 29.Rights of women with disabilities

29.1.The following measures shall be implemented by the State in order to ensure equal rights of women in education, employment, social and economic sectors:

29.1.1.Assess reproductive needs of women with disabilities and offer services that meet their needs and requirements;

29.1.2.Undertake effective measures to prevent and reduce risks of women with disabilities from becoming victims of family violence, sexual abuse, pressure and crimes;

29.1.3.Deliver professional level health, legal, psychological and other types of services for women with disabilities who have become victims of family violence, sexual abuse and crimes and align these services with their mentality, age, physical and intellectual abilities;

29.1.4.Witness and victim defense facility should be tailor-made to the needs and requirements of women with disabilities.

Article 30.Participation in political life

30.1.Persons with disabilities shall be made accessible to all levels of election independently, freely and vote secretly.

30.2.Advertising campaigns and election rallies of parties participating in all levels of elections shall be accessible to voters with disabilities.

30.3.Persons with disabilities shall be supported by political parties, coalitions and government agencies in process of nomination, elections and being assigned to public organizations.

30.4.Political parties, coalitions shall reflect and commit their support in their platforms to persons with disabilities to exercise their rights to be elected.

Article 31.Protecting privacy and integrity of persons with disabilities

31.1.Letters, correspondence, health, property and family, reputation and fame of persons with disabilities shall be protected and secured by law.

31.2.It shall be prohibited to service providers for persons with disabilities to disclose their private information and breach their privacies.

Article 32.Right to live independently

32.1.Persons with disabilities shall have a right to live independently.

32.2.Right to independent lives of persons with disabilities shall be ensured through personal assistance, mutual exchange of experiences, and counseling services.

32.3.Procedure, types and forms of the service for support of independent living of persons with disabilities, and requirements for service providers thereto shall be approved by Cabinet member in charge of persons with disabilities issues.

32.4.Individuals and legal entities shall be allowed to deliver services in support of independent lives of persons with disabilities.  

32.5.Public organizations in charge of welfare services at the aimag and the Capital city levels shall arrange selection of service providers that are expected to deliver service in support of independent living of persons with disabilities.

32.6.When enforcing paragraphs 32.2, 32.3, 32.4, and 32.5 of this Law, participation of non-governmental organizations that work for protection of human rights of persons with disabilities, shall be secured.

32.7.State shall train guide dogs to assist blind persons to navigate around obstacles without danger and price of locally trained dogs shall be reimbursed once in nine years. Cabinet member in charge of persons with disabilities issues shall approve procedures for training and use of guide dogs, in partnership with Cabinet member in charge of agriculture issues.

32.8.Persons with disabilities shall be entitled for free travel access in public transports (other than taxi) in capital city and aimag centers regardless of residential areas. Finance required for this benefit shall be set aside and implemented in the Capital city and local budget on an annual basis.

/This paragraph was added by the law as of November 10, 2016/

Article 33.Support of sports and physical activities of persons with disabilities

33.1.Sports competitions, matches that persons with disabilities participate in, must be in compliance with their abilities.

33.2.State shall support participation of persons with disabilities in sports' competitions and matches.

33.3.State shall deliver the following support in arranging sports competitions and match for persons with disabilities:

33.3.1.The services in support of participation of persons with disabilities in sports competitions and open up their talents shall be performed under contracts;

33.3.2.Sports facilities, courts and halls shall be equipped with equipment and devices that are tailor-made to the needs and requirements of persons with disabilities and must be appropriate for both training and sports' matches;

33.3.3.State shall support and encourage participation of sportsmen and sportswomen with disabilities in Olympics, Paralympics, special Olympics, Deaflympics, world, continent wide international competitions according to the legislation.

33.4.When persons with disabilities are awarded gold, silver and bronze medals from Olympics, Paralympics, Deaflympics, Special Olympics, continental festivals and world level competitions, one-time monetary award, equivalent with their disability allowance of the frequency of the competition shall be delivered to them.

33.5.When children, young adults with disabilities gain gold, silver and bronze medals from Olympics, continental festivals and world level competitions, monetary award shall be granted in accordance with the standard set by Government.

Article 34.Support for participation of persons with disabilities in cultural and art life

34.1.State shall support and encourage active participation of persons with disabilities in cultural and community activities that are locally organized.

34.2.Business entities, organizations shall encourage and support participation of persons with disabilities in cultural and recreational activities and develop their talents.

Article 35.Accessibility of art and cultural works to persons with disabilities

35.1.Cultural and art works shall be accessible to persons with disabilities.

35.2.State central administrative body in charge of cultural affairs shall ensure that literature, science books, journals and magazines are printed in accessible form to persons with disabilities way using cutting-edge technologies and ensure that museums, libraries, cultural and art works are made accessible to persons with disabilities.

Article 36.Measures to be taken in the event of emergencies

36.1.Information and updates on natural disasters and other types of emergencies which have caused or potentially impose direct risks a to human lives, health, public security and public unrest and war situations, shall be accessible to persons with disabilities and relevant government agencies shall be responsible for safeguarding lives and health of persons with disabilities according to the real time situation and relevant legislation.

CHAPTER TEN

DISABILITY DETERMINATION PROCESS

Article 37.Determining disability

37.1.The following indicators shall be used to determine disability of persons:

37.1.1.Physical impairment, classification, duration;

37.1.2.International classification of physical abilities.

37.2.The following commission /hereinafter referred to as "Commission"/ shall determine disability:

37.2.1.Disability of children 0-18 ages shall be determined by health, education and social protection commission of children with disabilities;

/The term "0-16" in this sub-paragraph was amended into "0-18" by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

37.2.2.Disability of citizens of 18 years old or above shall be determined by Health Assurance Board;

/The terms "16" and "Medical and Labor Examination Commission" in this sub-paragraph was amended into "18" and "Health Assurance Board" by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

37.2.3.Reasons of disability and percentage of loss employment capacity and duration of disability shall be determined by Health Assurance Board.

 /The term "Medical and Labor Examination Commission" in this sub-paragraph was amended into the "Health Assurance Board" by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

37.3.The Commission specified in sub-paragraph 37.2.1 of this Law shall operate under the State central administrative  body in charge persons with disabilities issues and the Board specified in sub-paragraph 37.2.2 shall operate under the State administrative  body in charge of social insurance.

/The term "the Commission specified in sub-paragraph 37.2.2" in this paragraph was amended into the "the Board specified in sub-paragraph 37.2.2" by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

37.4.The commission specified in sub-paragraphs 37.2.1 shall have a non-vacant sub-commission.

/The term "sub-paragraphs 37.2.1 and 37.2.2" in this paragraph was amended into the "sub-paragraph 37.2.1" by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

37.5.Charters of the commissions and Board specified in sub-paragraphs 37.2.1 and 37.2.2 shall be approved by Government.

/The term "the commissions specified in sub-paragraphs 37.2.1-37.2.3" in this paragraph was amended into the "the commission and Board specified in sub-paragraphs 37.2.1 and 37.2.2" by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

37.6.Determination of disability specified in sub-paragraph 37.2.1 of this Law and methodologies of formulating comprehensive child development program shall be jointly approved by Cabinet members in charge of health, education and persons with disabilities issues.

37.7.Methodologies of determining disability specified in sub-paragraph 37.2.2 of this Law shall be jointly approved by Cabinet members in charge of health, labor and persons with disabilities issues.

37.8.Commission, within its competence, shall determine physical impairment, duration and classification of person with disabilities and make an assessment.

37.9.The report released by the Board specified in sub-paragraph 37.2.2 of this Law shall be a basic document making persons with disabilities eligible for community-based development services.

/The term "the commissions" in this paragraph was amended into the "the Board" by the law as of July 7, 2023 and it shall enter into force on January 1, 2024/

Article 38.Registration of persons with disabilities

38.1.Based on the assessment specified in paragraph 37.2 of this Law, persons of disabilities shall be registered and given disability card by secretariat office of Governors of aimags and districts.

38.2.The identity card specified in sub-paragraph 38.1 of this Law shall serve as a basis for exercising rights and accessing social welfare services by persons with disabilities as stipulated in the law.

38.3.The secretariat offices of Governors of aimags, soums, the Capital city, and districts shall submit statistical data of persons with disabilities on scheduled timing to state administrative bodies in charge of registration and statistics and State central administrative  body in charge of persons with disabilities issues.

/This paragraph was amended by the law as of April 22, 2022/

38.4.Design and procedure on delivery of disability cards specified in paragraph 38.1 of this Law shall be approved by Cabinet member in charge of persons with disabilities issues.

38.5.State administrative bodies in charge of registration and statistics and the State central administrative  body in charge of persons with disabilities issues shall jointly furnish "Integrated  database" with unified number of persons with disabilities and ensure that relevant organizations are supplied with information on persons with disabilities.

CHAPTER ELEVEN

OBLIGATIONS OF STATE BODIES AND LEGAL ENTITIES

Article 39.Functions of the Government

39.1.Government shall exercise the following powers on ensuring human rights of persons with disabilities:

39.1.1.Implement state policy to ensure human rights of persons with disabilities;

39.1.2.Ensure enforcement of legislation on human rights of persons with disabilities;

39.1.3.Approve and implement national programs and plans on ensuring human rights of persons with disabilities;

/This sub-paragraph was amended by the law as of December 17, 2021/

39.1.4.Support and promote, in accordance with the law, state and non-governmental organizations, individuals and legal entities that work for ensuring and protecting human rights of persons with disabilities.

39.1.5.Other powers stipulated by the legislation.

Article 40.State central administrative body in charge of persons with disabilities issues

40.1.State central administrative body in charge of persons with disabilities issues shall exercise control over nationwide implementation of state policy and legislation on social protection and equal human rights of persons with disabilities.

40.2.State central administrative body in charge of persons with disabilities issues shall develop policy on ensuring, protecting and developing persons with disabilities, enforcing relevant legislation, reporting issues to competent bodies, providing with professional and methodological guidance to state and non-governmental organizations, ensuring synergy between stakeholder, and arranging different types of training.

40.3.The policies and measures implemented by state central administrative bodies within the scope of their competence shall reflect and implement the issues of creating opportunities for people with disabilities to participate in social life on an equal basis with others.

40.4.State and local administrative bodies are allowed to delegate and fund certain functions specified in the current law, to non-governmental organizations for protecting human rights and interest of persons with disabilities based on contract.

40.5.A person with a disability who meets the special requirements of the years of service specified in paragraph 23.2 of the Law on Civil Service or who has a high qualification may be appointed as the head of a state administrative body in charge of people with disabilities issues.

/This paragraph was added by the law as of June 16, 2023/

40.6.If a person with a disability specified in paragraph 40.5 of this Law is appointed as the head of the state administrative body in charge of people with disabilities issues, the respective body shall have a deputy head. In this case, paragraph 5.1 of the Law on State Savings/Conservation shall not apply.

/This paragraph was added by the law as of June 16, 2023/

40.7.The head appointed according to paragraph 40.5 of this Law may transfer some of his/her rights to the deputy head depending on the characteristics of his/her disability.

/This paragraph was added by the law as of June 16, 2023/

Article 41.Non-vacant sub-council

41.1.A non-vacant sub-council (hereinafter referred to as "Council") designed to provide nationwide synergy of interarticular interventions on ensuring human rights of persons with disabilities and supply general supervision of enforcement of these interventions, may be established under the auspices of Prime Minister of Mongolia.

41.2.Structure and working procedure of the Council shall be approved by Government.

41.3.The duties of the Office of the Council shall be performed by State central administrative  body in charge of persons with disabilities issues.

41.4.Council shall have sub-councils in aimags, the Capital city and districts, which will be led by governors.

Article 42.Powers of governors

42.1.Governors of aimag, soums, the Capital city, and districts shall exercise the following powers in regards to ensuring human rights of persons with disabilities residing in their respective territories;

/This paragraph was amended by the law as of April 22, 2022/

42.1.1.exercise control over enforcement of legislation on human rights of persons with disabilities and assure that enforcement takes place;

42.1.2.keep infrastructure, public facilities, mass media accessible to persons with disabilities; undertake phase to phase steps to promote education, health, sports, employment of persons with disabilities and ensure implementation and control over enforcement;

42.1.3.Support arrangement of community-based inclusive development services for persons with disabilities;

42.1.4.Promote initiatives of business entities and organizations to offer accessible services to persons with disabilities;

42.1.5.Funding for activities targeting protection of human rights of persons with disabilities shall be discussed at the Citizens' Representatives Khural and set aside in annual local budget.

42.1.6.advocacy of legislation on human rights of persons with disabilities and arrange implementation of the legislation in association with Citizens' Representatives Khural and undertake impact measures to respect equal rights, fundamental freedom of persons with disabilities to participate in cultural, sports and community-based activities;

Article 43.Common rights and obligations of legal entities

43.1.Legal entities exercise the following common rights and obligations in terms of ensuring human rights of persons with disabilities:

43.1.1.create favorable working conditions for persons with disabilities that meet their needs and requirements;

43.1.2.priority must be given to the use of universal design as per international tendency, when creating accessible environment for persons with disabilities;

43.1.3.ensure that public facilities and other service organizations service persons with disabilities without queue;

43.1.4.ensure that active participation of persons with disabilities in social life and their achievements are widely promoted and made known among colleagues and co-employees;

43.1.5.deliver assistance and support, as an employer, to persons who have acquired disabilities;

43.1.6.if restructured or abolished, the party which took over rights and obligations shall exercise rights and obligations specified in sub-paragraph 43.1.5 of this Law;

43.1.7.refrain from treating persons with disabilities unfairly and breach their freedom in any means;

43.1.8.compensate employees in the event that court released an order that an employee has acquired disability at employers' fault;

43.1.9.ensure that occupational safety and health standards are adhered to; 43.1.10.other rights and obligations stipulated in legislation.

CHAPTER TWELVE

MISCELLANEOUS

Article 44.Filing complaints and claims

44.1.Persons with disabilities shall be entitled for filing complaints and claims in accordance with the relevant laws or demand individuals and legal entities to eliminate violations if they consider that their legal rights are violated;

44.2.Persons with disabilities shall be entitled for filing complaints for protection of their rights on their own or through representatives if they consider that individuals and state bodies have discriminated or restricted their rights.

Article 45.Liabilities to be imposed on the violators of the Law

45.1.If the faulty actions and inactions of parties which breached this Law constitute criminal or violation nature, they shall be subject to liabilities according to Criminal Code and Law of Violations.

45.1.1.Individuals which committed breaches specified in sub-paragraph 6.5.1, 6.5.2 of this Law shall be subject to awareness raising training of respecting human rights of persons with disabilities for not less than 14 days.

45.2.If the faulty actions and inactions of individuals, legal entities, and officials have caused harm, loss, damage to persons with disabilities, the faulty parties shall be liable of compensating persons with disabilities in accordance with the relevant laws.

 

 

THE CHAIRMAN OF THE STATE GREAT KHURAL OF MONGOLIA ENKHBOLD.Z